KÝ SỰ DU LỊCH

HỒ YELLOWSTONE TRONG THẮNG CẢNH ÐÁ VÀNG

(BÀI 7)

TRỊNH HẢO TÂM

Thắng cảnh Ðá Vàng Yellowstone nằm ở tiểu bang Wyoming miền Trung Tây Hoa Kỳ cách Los Angeles 1,052 miles. Thị trấn nhỏ Old Faithful được xem là thủ phủ của Yellowstone vì suối phun Old Faithful là cảnh thiên nhiên kỳ bí thu hút du khách nhiều nhất, sau đó mới đến các bể nước nóng và ao bùn ở trong vùng Mud Volcano Area và thứ ba là các thác nước hùng vĩ trong vùng Canyon. Ðó là 3 nơi chốn cần phải xem khi đến Yellowstone, ngoài ra những người yêu thú hoang có thể xem bò rừng, gấu, nai, chim chóc, những người thích câu cá thì nơi đây có hồ và các dòng sông, ngọn suối rất nhiều cá Trout. Nhà nhiếp ảnh hay họa sĩ thì nơi đây thiên nhiên đã dàn dựng sẵn cho họ những đề tài rất nhiều màu sắc. Do đó thắng cảnh Yellowstone là một nơi chốn đáp ứng được những sở thích khác nhau của mọi người.

Ðoàn du lịch “Thanh Nhàn” của chúng tôi xuất phát từ Little Saigon sau 4 ngày  3 đêm ròng rã vẫn còn quân số 15 “chiến sĩ” gồm đủ mọi thành phần nam nữ lảo ấu sau khi có 5 “chiến sĩ” chán ngán cảnh xe hư bỏ cuộc trở về ở Las Vegas ngay từ ngày đầu! “Trung Ðội Trưởng” vẫn là chiến sĩ Nguyễn Ngọc Liên (Ðoan Trang Dịch Vụ ngày trước), chỉ huy và hướng dẫn viên du lịch kiêm tài xế là Gerald người Ðài Loan bị vợ bỏ, hận đời đen bạc nên đi làm du lịch ngao du đây đó cho quên sự đời:

Sự đời như chiếc lá đa

Ðen như mõm chó, chém cha sự đời!

Sau một ngày rong ruổi trong vùng Old Faithful (Niềm Tin Cũ) xem suối phun bắn nước nóng lên trời (Jim Bridger năm 1829 thám hiểm trở về báo cáo là vùng này ma quái kỳ bí còn thác nước thì...chảy ngược!) và những bễ nước nóng khoáng tuyền trong xanh nghi ngút khói, chúng tôi lên xe đi về hướng Ðông đến West Thumb để nghỉ đêm trong những căn nhà gỗ Lodge mà hãng du lịch ABC đã đặt mướn sẵn ở Grant Village môt xóm nhỏ nằm cạnh West Thumb. West Thumb cũng có vài suối phun và hồ nước nóng trong khi Grant Village chỉ là một làng du lịch có nhà trọ, tiệm ăn và cửa hàng tạp hoá bán đồ ăn, thuốc men, phim ảnh. Grant Village lấy tên vị Tổng Thống thứ 18 là Ulysses S. Grant người đã ký nghị định thành lâp Yellowstone National Park ngày 1-3-1872.

                            Nhà trọ bằng gỗ là “khách sạn” duy nhất trong công viên Yellowstone

Gerald đưa chúng tôi đến văn phòng của khu nhà trọ lấy chìa khóa và mỗi gia đình 2 hoặc 3 người ở một căn nhà sàn cao bước lên bằng 4, 5 bậc thang xây bằng gỗ thông và mái lợp cũng bằng gỗ nằm trong một rừng thông rợp bóng cây rất mát mẻ. Sau khi tắm rửa cho sạch bụi đường trần và nghỉ ngơi chốc lát chúng tôi đi bộ ra nhà hàng buffet duy nhất trong vùng. Nhà hàng rất lớn có mái nhọn chĩa lên trời, khách ăn khá đông mỗi phần 15$ và đồ ăn Mỹ. Nhờ có rau cải, trái cây và thịt bò nướng (roasted beef) nên chúng tôi chiếu cố tận tình và không biết ăn nhằm thứ gì mà đêm đó tôi cũng như nhiều người khác bị đầy hơi rất khó chịu có vài người còn bị đau bụng nữa.

                                      Nhà hàng Buffet duy nhất trong thắng cảnh Đá Vàng

Grant Village nằm cạnh bờ hồ Yellowstone nên tôi ra bờ hồ ngắm cảnh cho biết trong khi một số người khác dạo phố tìm mua những món đồ kỷ niệm làm bằng gỗ thông hay mua khô nai, bò rừng về làm qùa phương xa. Ðứng nơi bờ hồ vào buổi hoàng hôn nhìn dãy đồi màu xám và những ngọn đèn ở khu nhà hàng bên trong làng tôi có cảm tưởng như đứng bên Hồ Xuân Hương ở Ðà Lạt.

YELLOWSTONE LAKE

Hồ Yellowstone rất rộng có diện tích 280 dặm vuông là hồ trên núi lớn nhất ở lục địa Bắc Mỹ. Nước hồ có mùa đầy, có mùa vơi nhưng mực nước hồ khi thấp nhất là ở cao độ 7,733 feet trên mực nước biển ròng sát (độ sâu của biển ghi trên bản đồ bao giờ cũng là con số thấp nhất (Low Lowest Level) mà người ta ghi nhận  trong chu kỳ 30 năm của thủy triều để tránh cho tàu bè không mắc cạn). Nước hồ Yellowstone khi tràn chảy xuống thành những thác nước hùng vĩ mà chúng tôi sẽ tới ngày mai và nước sẽ tiếp tục chảy xuống vùng thấp hơn trở thành con sông Yellowstone. Trên hồ cũng có nhiều hòn đảo là những suối phun khoáng chất đã tắt nguội. Nơi sâu nhất trong hồ có độ sâu đến 320 feet. Hồ nổi tiếng có nhiều cá Cutthroat Trout nhất so với những nơi khác nên mùa hè quy tụ rất đông người đến câu cá. Câu cá Trout loại “cắt cổ” (Cutthroat) phải câu bằng mồi ruồi (Fly) và phải kéo mồi bay bay di chuyển là đà trên mặt nước để đánh lừa những con cá Trout. Mồi ruồi không hẳn chỉ ruồi mà còn dùng những loại côn trùng khác như dế, chuồn chuồn, châu chấu, bù cào và tốt nhất là dùng những côn trùng có nhiều nhất ở trong vùng đó. Tìm không ra côn trùng thật thì mua côn trùng giả làm bằng lông gà, lông vịt, plastic bán ở các tiệm bán đồ thể thao nhưng phải là loại côn trùng có nhiều trong vùng. Dùng mồi lạ, cá Trout không biết thứ gì sẽ không ăn thì “ngư ông” chỉ có nước xách cần về không và sợ còn bị “ngư bà” cho ăn “chả chồi” vì tưởng đi ...giăng câu bậy bạ trong xóm dưới! Cách câu bằng mồi ruồi cũng có 2 cách là Ruồi Khô (Dry Fly) và Ruồi Ướt (Wet Fly), Ruồi Khô thì kéo kéo cho bay lớt phớt trên không còn Ruồi Ướt thì nhấp nhấp cho là đà dưới nước. Câu bằng mồi ruồi đòi hỏi phải có “tay nghề vững chắc” (skill) cũng như kinh nghiệm và hai tay cứ phải làm việc liên tục vừa thâu dây vừa nhấp cần câu nên không thể vừa câu vừa đọc sách. Cá Trout ở hồ Yellowstone rất lớn dài từ 14 đến 18 inches thịt ngọt, xương ít và không tanh. Cá này khi còn tươi sống chiên dòn chấm nước mắm tỏi ớt hay nấu canh ngót với cà chua, rau cần Tây là những món ăn vừa ngon vừa lành! Ngoài cá Cutthroat Trout ở hồ Yellowstone còn có cá Catfish, cá Bass...Giấy phép (license) câu cá trong Yellowstone có thể mua từ các tiệm tạp hóa, visitor center với giá 15$ cho 3 ngày câu, 20$ được 7 ngày. Giấy phép câu cá của tiểu bang Wyoming không dùng được trong Yellowstone mặc dù Yellowstone nằm trong tiểu bang Wyoming. Nhắn trước để các bạn thích đi câu khỏi phải mua lộn License, vừa mất tiền lại còn bị phạt!

NGHỀ CÂU CÁ CỦA TÔI

Người ta đi câu cá phải có mồi ruồi hay mồi trùn (giun đất) còn tôi thì đã từng đi câu...không mồi mà vẫn có cá! Không phải là vì tôi tài, tôi giỏi mà là nơi câu có qúa nhiều cá! Số là vào năm 1980 tôi và vợ con từ trại tỵ nạn mới qua mấy tháng còn đi học Anh Văn As Second Language nên cũng rảnh rang. Mùa mưa chấm dứt, hè năm đó ở đập nước Prado Dam gần giao điểm 2 xa lộ 91 và 71 người ta xả đập để cho nước từ trong vùng thấp cạnh đó chảy vào sông Santa Ana mà ra biển. Vùng thấp có tên là Prado Reservoir nhằm chứa nước mưa từ miền núi San Bernardino chảy xuống để ngăn ngừa lũ lụt, đập chận nước lại trong mùa mưa nên nước ứ lại thành ao đầm rất nhiều cá Catfish là loại cá ăn tạp, chúng sống ở đó ăn côn trùng cũng như lá cây mục trong rừng ngập nước và cả phân bò từ vùng nông trại Chino đổ xuống. Tôi nghe người ta đồn nên xách cần câu chạy xuống đập Prado, đứng trên bờ nhìn xuống mương nước (channel) xây bằng xi măng thấy cá nhảy tung tăng trước khi bị nước cuốn vào đập. Rất nhiều người câu đứng chật cả hai bên bờ mương, có vài ông Mỹ đen còn đem cả lò gas BBQ ra nướng cá ăn tại chỗ! Tôi buột lưỡi câu loại một chùm có 3 lưỡi hướng ra 3 phiá trên sợi dây câu 3 cái như vậy cách nhau 1 foot, không cần móc mồi và quăng ra gần tới bờ bên kia rồi quay thu dây vào. Vừa quay vài vòng là cần câu giựt giựt, cá đã vướng vào lưỡi câu! Mỗi lần kéo lên là có cá, có khi đến 3 con! Trong 2 tiếng đồng hồ câu đầy 3 thùng nhựa loại 5 gallon. Tôi đem về nào nấu canh chua, nào kho, nào chiên, nào hấp cuốn bánh tráng, ăn không hết cho bà con VN trong khu appartment tôi ở. Bà xã rất phục tài tôi, ở Sài Gòn có thấy tôi câu cá bao giờ? Rảnh là ra quán cà phê ngồi hay xách xe Honda đi đâu mất biệt. Qua bên này đổi đời, ngoài tài trồng rau ăn không hết tôi lại có thêm tài câu cá!

Ăn Catfish hoài cũng ngán và đập xả trong vòng một tuần cũng cạn nước, hết cá và đập trơ đáy chờ mùa mưa năm tới. Tài nghệ là phải phát huy liên tục chớ đâu phải có khi có, có khi không! Ðể chứng tỏ với vợ tôi là tài câu cá của tôi vẫn còn chưa mai một nên một hôm đẹp trời từ Pomona tôi lái xe Ford Pinto xuống cầu tàu Huntington Beach. Móc mồi tép vào lưỡi câu và quăng dây ra xa rồi ôm cần ngồi chờ đợi, đọc hết mấy tờ Người Việt,Văn Nghệ Tiền Phong, Trắng Ðen, Hồn Việt mà cần câu chẳng thấy động đậy, nhúc nhích gì hết. Một tiếng đồng hồ sau cũng không thấy môt con nào, cho dù một con cá nục (mackerel) là loại dễ câu nhứt cũng không có! Tôi thấy anh chàng VN bên cạnh câu được một thùng cá nục, tôi làm bộ gợi chuyện và anh ta hỏi tôi muốn lấy thùng cá đó không thì trả cho anh ta 5 đồng. Tôi mua ngay, trút hết vào thùng tôi và đem cá về, vợ tôi một lần nữa lại khen nức nở về tài nghệ câu cá của tôi. Từ đó trở đi tôi giải nghệ nghề câu cá mà không nhắc đến nữa, vợ tôi có hỏi sao lóng rày không đi câu cá về ăn? Tôi trả lời License hết hạn, đóng 10$ một năm...đắt quá!

Trở lại với hồ Yellowstone Lake, năm 2003 ở góc phiá Bắc hồ có hiện tượng sôi bọt do chất khí bốc lên nên nhiều huyền thoại được thêu dệt, bàn ra tán vào liên quan đến chuyện hồ ngày xưa là họng phun lửa của một ngọn núi lửa. Áp suất ngày đêm âm ỉ trong lòng đất đun sôi những mạch nước ngầm và bắn chúng vọt lên cao, người ta lo ngại hồ có nhiều cơ hội phun lửa trở lại và du khách hay những người câu cá sẽ chạy không kịp. Nếu chưa phun lửa thì hồ cũng có thể rò rĩ những độc chất như thán khí Carbonic hay Carbon Monoxide như trường hợp đã xảy ra ở hồ Nyos thuộc xứ Cameroon bên Phi Châu vào năm 1986 khiến hàng ngàn người chết! Vì những lo ngại đó nên một trường đại học đã cử một toán nghiên cứu tới, sau thời gian khảo sát, điều tra họ kết luận cho dù lòng đất dưới hồ có những đường nứt, những mạch nước nóng nhưng lớp đất đá dưới hồ rất dầy cứng đã ổn định trên 70 ngàn năm đủ chắc để ngăn chận dung nham nóng chảy trào lên. Cơ quan Ðo Ðạc Ðịa Chất USGS (United States Geological Survey) cũng ra thông cáo báo chí rằng hồ vẫn an toàn cho du khách, những bọt hơi trào lên từ đáy hồ chỉ là hiện tượng như ở các suối phun trong vùng mà 70 ngàn năm trước núi lửa đã từng hoạt động.

Bờ phiá Bắc hồ có làng Lake Village và cận đó là Fishing Bridge người ta có thể chơi thuyền, câu cá và cắm trại ngủ qua đêm với những phương tiện như điện nước, nhà vệ sinh. Ðặc biệt là ở hồ Yellowstone nước trong vắt như pha lê nhưng không được tắm hay bơi lặn vì nước quá lạnh, vào mùa hè nước trên mặt hồ có thể 60 độ F nhưng phiá dưới vẫn còn lạnh có thể 40 độ, nhiệt độ mà người ta không thể ngâm mình dưới đó quá 10 phút. Ở khu cắm trại đó có rất nhiều dơi nâu độ 4,000 con, hoàng hôn xập tối bay ra đầy trời và ban ngày người ta có thể thấy chúng treo mình ở những ổ trong hốc đá. Mỗi con dơi trong một giờ bay qua bay lại có thể đớp 600 con muỗi giúp ích cho du khách cắm trại đỡ bị muỗi cắn.

Fishing Bridge (Cầu Câu Cá) ở phía Bắc Hồ Yellowstone

Grant Village một làng núi rất nhỏ đi dăm ba phút lại về chốn cũ. Không còn nơi nào để đi, chúng tôi trở về khu nhà trọ Lodge trong rừng thông. Căn nhà sàn hoàn toàn bằng gỗ, vách phiá ngoài là những thân gỗ thông tròn chồng khít lên nhau, bên trong một phòng có 2 giường cũng chăn bông nệm ấm và phòng tắm, vệ sinh cũng bằng gỗ mà bước chân đi nghe tiếng kêu kẻo kẹt. Nửa đêm về sáng trời mưa nhẹ đánh thức tôi dậy, cắm điện nấu nước sôi pha một tách trà Lipton nóng, nằm nghe tiếng mưa rơi trên mái gỗ và những trái thông khô xào xạc rụng giữa rừng đêm, nhớ về quê hương đất nước vật đổi sao dời, nhớ lại con thuyền vượt biên mong manh liều mạng ra khơi từ rừng Sông Ông Ðốc, rồi từ đó là một cả quãng đời tha hương trôi nổi:

Ðêm mưa làm nhớ không gian

Lòng run thêm lạnh nỗi hàn bao la

Tai nương nước giọt mái nhà

Nghe trời nặng nặng, nghe ta buồn buồn

Nghe đi rời rạc trong hồn

Những chân xa vắng dặm mòn lẻ loi...

Rơi rơi...dìu dịu rơi rơi

Trăm muôn giọt nhẹ nối lời vu vơ

Tương tư hướng lạc, phương mờ

Trở nghiêng gối mộng, hững hờ nằm nghe

Gió về, lòng rộng không che

Hơi may hiu hắt bốn bề tâm tư...

(Buồn Ðêm Mưa – Huy Cận)

 

Trịnh Hảo Tâm

KÝ SỰ DU LỊCH

SUỐI PHUN NƯỚC NÓNG Ở YELLOWSTONE

 (BÀI 6)

TRỊNH HẢO TÂM

Yellowstone ở góc Tây Bắc tiểu bang Wyoming trên vùng núi Rocky Mountains thuộc Trung Tây Hoa Kỳ cách Los Angeles 1,052 miles. Yellowstone có những suối nước nóng ngầm bị áp suất đè nén bắn lên thành những vòi nước phun cao hơn 100 feet, có những núi lửa ngầm dưới lòng đất không phun lửa mà lại phun bùn khi nguội lại thành những lớp đá màu vàng. Ở đây còn có non cao, vực thẩm, thác buông những dòng nước bạc và những đàn trâu rừng, nai vàng an nhàn  thong dong gặm cỏ dửng dưng trước cõi nhân gian xôn xao xua động.

                                                        Suối phun nước nóng Old Faithfull

Ðoạn đường dài khoảng 16 miles đi về  hướng Nam từ  Madison đi Old Faithful qua vùng lòng chảo có tên gọi là Geyser Basin là nơi có rất nhiều vòi nước phun thiên nhiên mà tiếng Anh gọi là Geyser. Geyser được tạo thành bởi áp suất gia tăng trong những suối nước nóng ngầm trong lòng đất, khi áp suất quá cao nước sẽ bị bắn lên trên không qua những đường nứt trên mặt đất. Trong công viên quốc gia Yellowstone có trên 300 geyser và không có cái nào giống nhau, có những cái bắn lên cao hàng trăm feet, có những cái nước sôi sùng sục và cao chỉ vài feet với hơi nước nóng bốc lên nghi ngút. Nổi tiếng nhất ở Yellowstone là geyser có tên là Old Faithful vòi nước phun thẳng đứng và rất cao từ 100 đến 180 feet và chu kỳ phun gần như không thay đổi là mỗi tiếng đồng hồ.

Nửa đường tới Old Faithful chúng tôi đi ngang qua vùng Low Geyser Basin và dừng lại ở Fountain Paint Pot ở phía tay mặt cạnh con sông Firehole nơi đây có con đường Trail Loop dài nửa mile nếu đi hết mất độ nửa tiếng đồng hồ. Trên con đường này du khách có dịp quan sát hàng chục vũng nước nóng hoặc bùn, nước trong vũng màu xanh lục bốc khói và đất thì trắng hoặc vàng và rất nhiều gayser, mỗi lần đến đây du khách sẽ được chứng kiến ít nhất một lần gayser hoạt động phun nước. Vùng này thoáng nhìn giống như ruộng muối vì đất trăng trắng và không có cây cỏ, đây đó những cụm khói hơi nước nghi ngút la đà.

                                            Những vũng khoáng chất nhiều màu bốc khói

OLD FAITHFUL INN

Cách đó 8 miles về hướng Nam chúng tôi tới Old Faithful và Gerald đậu xe gần tòa nhà cổ được xây bằng đá và gỗ tùng bách đen đúa. Toà nhà có tên là Old Faithful Inn được xây năm 1904 đến 1905 do Robet C. Reamer thiết kế, là khách sạn để du khách nghỉ đêm trong khi viếng thăm vòi phun nước Old Faithful. Chúng tôi vào bên trong để thăm thú cho biết về khách sạn cổ xây cách đây đã gần 100 năm. Phòng lễ tân bàn ghế rất cổ và trần nhà nơi đây cao đến 65 feet nhìn suốt 6 tầng lầu dầy đặc những cột nhà bằng gỗ thô sơ sơn màu nâu đậm trông kỳ dị nhưng lạ mắt. Cũng nơi phòng khách một lò sưởi vĩ đại tôi chưa từng thấy bao giờ! Ống khói lò sưởi khổng lồ xây bằng đá chạy thẳng lên trên nóc khách sạn. Phòng khách sạn cũng được trang trí toàn bằng gỗ thô sơ và có giá thuê từ  100 đến 300$ một đêm. Khách sạn được tu bổ nhiều lần như được nới rộng thêm phòng ở 2 cánh  toà nhà vào các năm 1915 và 1927. Năm 1959 bị một trận động đất làm sập ống khói và hư lò sưởi ở phòng ăn. Lần tu bổ mới nhất là cách đây vài năm để ăn mừng khách sạn 100 năm. Hiện giờ khách sạn có tất cả 327 phòng và do công ty Xanterra Parks & Resort khai thác kinh doanh. Trong khách sạn có đầy đủ nhà hàng ăn uống như buffet sáng và trưa. Khách sạn Old Faithful Inn thuộc loại Historic Landmark, du khách đến Yellowstone nếu không đặt chân vào bên trong khách sạn là một điều thiếu sót cũng không khác nào tới Tây Tạng mà quên...thỉnh kinh. Khách sạn đẹp hay “weird” tùy người đối diện nhưng nên vào xem cho biết lối trang trí rất đặc biệt của vùng Viễn Tây vào thế kỷ trước.

                               Khách sạn duy nhất Old Faithfull Inn trong công viên Yellowstone

Gần đó còn có một nhà trọ khác cũng lâu đời là Old Faithful Lodge mà những nhà cho thuê là những Cabin. Những căn nhà này được xây cất bằng nhiều đợt khác nhau trên phần đất mà ngày xưa là những nhà lều Tent cho khách thuê khi nơi đây chưa có khách sạn. Hiện Old Faithful Lodge cũng được quản lý bởi công ty Xanterra Parks & Resort và cạnh đó là 2 nhà trọ khác nữa. Trong vùng này ngôi nhà cổ xưa nhất là tiệm tạp hóa Lower Hamilton Store hiện nay vẫn còn hoạt động, phía trước tiệm là một mái hiên bằng gỗ thông là nơi du khách hay ngồi thư giãn uống cốc cà phê ngắm ngọn đồi Geyser Hill.

SUỐI PHUN OLD FAITHFUL

Từ khách sạn cổ chúng tôi đi trên những con đường lót ván cao hơn mặt đất độ 3-4 feet ngang qua vùng đất sình  màu trắng để ra vòi phun có tên là Old Faithful. Sở dĩ có tên này là vì vòi phun có thời gian nghỉ đều đều rất đáng tin cậy mà nhân viên làm cho công viên (Rangers) đoán được không sai qúa 10 phút. Khi chúng tôi đến thì thời gian nghỉ là 80 phút và vòi nước phun trở lại, ngọn nước như phông tên bắn thẳng lên cao lối 130 feet mà đứng trong khách sạn nhìn rất rõ nhưng đẹp nhất là lên trên đồi Geyser Hill nhìn xuống. Vòi phun hoạt động liên tục khi thấp khi cao kéo dài khoảng 2 phút và chúng tôi đứng cách đó khoảng 300 feet vì gần sẽ bị gió thổi tạt ướt. Theo tài liệu lấy từ căn nhà Visitor Center gần đó vòi phun Old Faithful có thời gian ngừng nghỉ từ 35 đến 120 phút và thời gian phun từ 1 phút rưỡi đến 5 phút, thời gian nghỉ lâu thì khi phun sẽ lâu nhưng trong một năm thì không thay đổi nhiều, thí dụ năm nay mỗi lần nghỉ 80 phút thì năm tới có thể nghỉ 82 phút. Suối phun hoạt động  ngừng nghỉ khá đúng giờ nên người ta tin tưởng và đặt cho tên đó có nghĩa là Niềm Tin Cũ. Mỗi lần phun ngọn suối bắn lên trên không từ 3,700 đến 8,400 gallons nước sôi gặp không khí lạnh chúng bốc hơi một phần, phần còn lại rơi xuống nhiệt độ cũng giãm đi.

Sau khi quan sát ngọn suối ngầm bắn nước lên cao để chờ đợi xem suối “biểu diễn” lần thứ nhì, chúng tôi trở vào Visitor Center xem đoạn video giải thích về hiện tượng thiên nhiên của suối phun và xem những hình ảnh, tài liệu về Old Faithfull và được biết rằng nơi đây được gọi là Upper Geyser Basin có cao độ đến 7,365 feet so với mực nước biển, ngoài ngọn phun Old Faithful trong vùng còn hàng trăm suối phun, bể nước nóng, ao bùn nóng mà du khách có thể đi bộ khoảng cách dưới 1 mile để thăm thú như các địa danh sau đây:

-         Anemone Geyser mỗi lần ngừng nghỉ chỉ từ 7 đến 10 phút, sau đó hoạt động trở lại và cột nước bắn lên không cao chỉ khoảng 10 feet như hình cây nấm có khi làm nước nóng sôi văng ra xa, sau đó nước rút đi để chờ đợt phun kế tiếp.

-         Plume Geyser bắn nước lên cứ mỗi 20 phút và du khách nên cẩn thận vì nó có 5 đến 7 tia nước nóng bắn lên cao đến 25 feet.

-         Beehive Geyser vòi phun nước có hình chóp như tổ ong, mỗi ngày chỉ phun lên 2 lần nhưng mỗi lần tia nước bắn lên rất mạnh và cao đến 150 feet.

-         The Lion Group là tên gọi của một nhóm gồm 4 geysers ăn thông với nhau trong lòng đất, sau khi chúng bắn nước lên có những tiếng gầm gừ như tiếng sư tử. Tia nước chúng bắn lên cùng một lúc và cao nhất trong Yellowstone.

-         Giantess Geyser du khách hiếm khi thấy nó hoạt động vì nó chỉ phun nước 2 đến 5 lần trong một năm, sau khi phun cả khu vực rung chuyển vì áp suất nước dưới lòng đất thay đổi. Tia nước của nó có lúc cao đến 200 feet.

-         Castle Geyser có thể lâu đời nhất ở đây, mỗi lần bắn lên cột nước rất lớn cao đến 90 feet và kéo dài lâu đến 20 phút sau đó những tia nuớc sôi còn phun lẻ tẽ đến vài chục phút. Castle Geyser ngưng nghỉ từ 10 đến 12 tiếng đồng hồ.

-         Grand Geyser tia nước được bắn lên từ một hồ lớn và vì nằm rất gần nên nhiều khi bị Old Faithful che mất, thời gian phun dài  9 đến 12 phút và giữa hai lần phun từ 7 đến 15 giờ.

-         Daisy Geyser tia nước được bắn lên với một độ nghiêng và cao 75 feet, thời gian giữa hai lần phun là 90 đến 115 phút.

-         Riverside Geyser là suối phun đẹp nhất có thác nước bắn cao hình vòng cầu bắt qua bên kia bờ sông Firehole, thời gian giữa hai lần phun là 5-6 tiếng đồng hồ.

-         Morning Glory Pool trước kia là một hồ nước trong xanh, bờ bùn nhiều màu rất đẹp nhưng hiện nay có lúc nước không trong xanh vì bị loài người hủy hoại bằng cách liệng đá, bỏ rác, giấy xuống hồ làm nghẹt giếng phun. Vì nước nóng không luân lưu đuợc nên nhiệt độ giảm, vi trùng sinh sôi nên lắm lúc nước có màu vàng đục.

Ngoài ra gần đây còn có hai vùng với nhiều bể nước nóng, ao bùn nhiều màu tạo nhiều hình dáng trên mặt hồ rất lạ kỳ như những rặng san hô hay chồng chất lên nhau như những chiếc bánh đó là Black Sand Basin (cách Old faithful 1 mile) và Biscuit Basin (cách Old Faithful 3 miles về phiá Bắc). Rất tiếc ngày nay một số “bánh Biscuit” trên mặt bị bể vụn bởi trận động đất năm 1959.

Thị trấn nhỏ Old Faithful được xem là thủ phủ của Yellowstone vì suối phun Old Faithful là cảnh thiên nhiên kỳ bí thu hút du khách nhiều nhất, sau đó mới đến các bể nước nóng và ao bùn ở trong vùng Mud Volcano Area và thứ ba là các thác nước hùng vĩ trong vùng Canyon. Ðó là 3 nơi chốn cần phải xem khi đến Yellowstone, ngoài ra những người yêu thú hoang có thể xem bò rừng, gấu, nai, chim chóc, những người thích câu cá thì nơi đây có hồ lớn và các dòng sông, ngọn suối. Nhà nhiếp ảnh hay họa sĩ thì nơi đây thiên nhiên đã dàn dựng sẵn cho họ những đề tài rất nhiều màu sắc. Do đó thắng cảnh Yellowstone là một nơi chốn đáp ứng được những sở thích khác nhau của loài người.

LỊCH SỬ THẮNG CẢNH ÐÁ VÀNG

Yellowstone chỉ được thế giới văn minh của người da trắng biết đến vào cuối thế kỷ 18 đó là vào năm 1795 một tài liệu viết về con sông trên vùng núi có vách đá màu vàng được truyền tụng. Và sau đó vào năm 1797 nhà thám hiểm làm cho hãng mua bán lông thú bên Anh tên David Thompson gọi vùng này là “Yellow Stone” phù hợp với môt bộ lạc người da đỏ sống lâu năm trong vùng cũng gọi là Ðá Vàng (Yellow Rock) vì vách núi trên đầu nguồn của con sông ngày nay có tên là Yellowstone River có những tảng đá lớn màu vàng. Thật sự những người vừa nói chỉ viết lại những điều nghe từ những người khác kể lại và người da trắng đầu tiên đặt chân tới Yellowstone là John Colter cùng tháp tùng đi có Lewis và Clark. Năm 1827 trên tờ báo ở Philadelphia một bài phóng sự kể lại những chuyện huyền hoặc trong vùng Yellowstone xoay quanh những hồ nước xanh bốc khói mịt mù và những tiếng động huyền bí trong lòng đất. Năm 1827 và 1829 hai thợ bẫy thú rừng tên Daniel Potts và Joe Meek có viết tài liệu nói về vùng đất đầy nhiệt năng với những bễ chứa sulfur và “người rừng” Jim Bridger còn kể chuyện là theo ông trong vùng này rất kỳ lạ là thác nước thì chảy ngược từ dưới thấp chảy lên cao khi ông ta thấy những suối phun nước!

Năm 1834 Warren Angus Ferris thơ ký của hãng American Fur Company thăm viếng ngay vùng Yellowstone Park ngày nay, ông ta mới thực sự là du khách đầu tiên cho những chi tiết và mô tả đầy đủ về những suối phun geyser và ông là người dùng chữ “Geyser” (một chữ có nguồn gốc từ Iceland) đặt tên cho những hiện tượng thủy nhiệt ở Yellowstone. Năm 1865 linh mục Francis Xavier Kuppens phục vụ ở Great Falls, Montana được một nhóm người da đỏ bộ tộc Piegan đưa vào thăm vùng Yellowstone. Linh mục đã đi qua các vùng Grand Canyon trong Yellowstone và các suối phun ở Firehole Basin và cuối năm ông có cơ hội mô tả chuyến đi và đề nghị với thống đốc lúc bấy giờ là Thomas Francis Meagher để bảo tồn vùng Yellowstone trở thành công viên quốc gia.

Ngày 1 tháng 3 năm 1872 Tổng Thống Ulysses Grant ký nghị định thành lập công viên quốc gia Yellowstone, đây là công viên quốc gia đầu tiên trên thế giới. Một khu rừng núi thiên nhiên rộng 2.2 triệu mẫu được bảo tồn như một công viên nhằm cho công chúng  vui chơi giải trí và nghiên cứu học hỏi. Ông Nathaniel Langford một tiếng nói thường vận động cho những công viên quốc gia được bổ nhiệm làm giám đốc đầu tiên. Năm 1916 Tổng Thống Woodrow Wilson thành lập cơ quan mới là National Park Service thay đổi hệ thống quản lý tất cả các công viên quốc gia trên toàn quốc. Năm 1917 sau 2 năm chiếc xe hơi đầu tiên vào Yellowstone có hơn 5,000 xe hơi vào đây trong mùa hè năm đó. Năm 1929 công viên được nới rộng biên giới ở hướng Ðông và góc Tây Bắc tăng diện tích lên thêm 50%. Năm 1978 Yellowstone được công nhận là Di Sản Thế Giới về bảo tồn môi sinh. Năm 1988 trận cháy rừng khủng khiếp thiêu hủy 1.4 triệu mẫu phải huy động đến 25,000 lính cứu hỏa và tổn phí hơn 120 triệu đô la để dập tắt ngọn lửa và cũng nhờ trận bảo tuyết đến sớm mới dập tắt hoàn toàn. Mùa Ðông 1997 1,100 trâu rừng bị giết chết vì mang vi trùng bệnh Brucellosis mà các nhà chăn nuôi sợ lây truyền sang cho thú nuôi của họ. Năm 2004 khách sạn Old Faithful Inn tổ chức mừng 100 tuổi và chính phủ Bush cho xe snowmobiles lưu thông trở lại trong công viên mà trước đây thời Tổng Thống Bill Clinton đã cấm vì sợ ô nhiễm môi trường.

Trịnh Hảo Tâm

KÝ SỰ DU LỊCH

ÐƯỜNG LÊN THẮNG CẢNH ÐÁ VÀNG YELLOWSTONE

 (Bài 5)

TRỊNH HẢO TÂM

Yellowstone ở góc Tây Bắc tiểu bang Wyoming trên vùng núi Rocky Mountains thuộc Trung Tây Hoa Kỳ cách Los Angeles 1,052 miles. Yellowstone có những suối nước nóng ngầm bị áp suất đè nén bắn lên thành những vòi nước phun cao hơn 100 feet, có những núi lửa ngầm dưới lòng đất không phun lửa mà lại phun bùn khi nguội lại thành những lớp đá màu vàng. Ở đây còn có non cao, vực thẩm, thác buông những dòng nước bạc và những đàn trâu rừng, nai vàng an nhàn  thong dong gặm cỏ dửng dưng trước cõi nhân gian xôn xao xua động.

Ngọn suối phun Old Faithful trong Yellowstone

Ðoàn du lịch chúng tôi vẫn còn 15 người đi trên một xe van do Gerald hướng dẫn viên kiêm tài xế người Ðài Loan lái đi từ Los Angeles, rời thị trấn miền núi Jackson ở phiá Nam Yellowstone thì đã 5 giờ chiều. Lẽ ra chúng tôi đi thẳng vào Yellowstone cách khoảng 60 miles để nghỉ đêm trong vùng rừng núi đó theo như chương trình Tour du lịch đã quảng cáo nhưng sau khi Gerald điện thoại với văn phòng hãng ở Los Angeles thì nơi đây cho biết nhà trọ trong Yellowstone đã “hết phòng” nhưng chắc là vì Lễ Lao Ðộng mùa du lịch cao điểm nên giá nhà trọ (lodge) rất đắt mà hãng du lịch thì muốn mướn phòng với giá rẻ mới có lời. Gerald nói rằng sẽ đưa chúng tôi qua thành phố Idaho Falls thuộc tiểu bang Idaho ở về hướng Tây và cách Jackson 80 miles để nghỉ đêm tại đó, đường đi sẽ mất 2 tiếng đồng hồ vì đường núi quanh co nhưng cảnh đẹp. Gerald hứa chắc rằng đêm sau chúng tôi sẽ đuợc ngủ trong rừng Yellowstone mặc sức mà nghe trái thông rơi độp nửa đêm, trâu kêu, thác đổ mà không chừng còn gặp vài con nai vàng... ngơ ngác giữa rừng khuya. Không biết nai ngơ ngác hay mình ngơ ngác vì lạc lối giữa rừng hoang? Ðể biện minh cho chương trình thay đổi có lợi cho hãng, Gerald nói ngủ trong rừng chán lắm, buồn chết đi được! Trong khi Idaho Falls ban đêm phố phường nhộn nhịp đông vui “ngựa xe như nước, áo quần như (mắm) nêm!” Và tối nay anh ta sẽ dẫn đến nhà hàng Tàu có món...Trâu Rừng Tiềm Thuốc Bắc đại bổ vô song  sau đó ai muốn đi Bar hay hộp đêm Gerald sẽ dẫn đi...xem các cô đầm Mỹ bị đế quốc tư bản bốc lột không còn...manh giáp nào hết che thân! Trưởng đoàn du lịch “Thanh Nhàn” là ông Nguyễn Ngọc Liên cũng như ông Vu một chiến sĩ từ Úc qua tái định cư ở Irvine rất nức lòng, hồ hỡi phấn khởi quên bẵng mệt nhọc đường xa và việc bị thay đổi khách sạn. Sau khi tới Idaho Falls và đưa chúng tôi vào khách sạn Best Western lấy phòng, đúng như lời hứa Gerald dẫn đến nhà hàng Tàu và thưởng thức món Ngọc Ngưu Tiềm Thuốc Bắc. Mấy ngày rồi toàn ăn đồ Mỹ nên đã ớn hamburger, hôm nay xì xụp ăn món Trâu Rừng Tiềm Thuốc Bắc có hương vị gừng cay ấm bụng lại thêm những món như Nai Tơ Xào Kung Pao, Cá Trout Chiên Xốt Chua Ngọt toàn là đặc sản tươi sống điạ phương nên ai nấy kể cả các bà đều mãn nguyện hài lòng, duy chỉ có mấy đứa con nít thì chỉ ăn được có mì xào và...cà rem! Gerald như lời hứa hỏi có đi xem Night Show hay không? Các “chiến sĩ” của ta lúc chiều hăng say lắm nhưng bây giờ no bụng nên đâm ra buồn ngủ, lặng lẽ lắc đầu đòi về ngủ.

Sáng hôm sau điện thoại reo vang đánh thức thật sớm. Cũng xuống Lounge Room ăn Continental Breakfast nghe danh “Continental” tưởng dữ dội lắm hoá ra cũng chỉ có hột Cereal, bánh Donut, Muffin, chuối già và thức uống thì có cà phê, sữa và cam tươi nhưng có còn hơn không. Idaho Falls là một thành phố nhỏ con sông Snake cũng chảy qua và người ta lợi dụng sức nước để xây nhà máy thuỷ điện, khi đi Yellowstone trở về chúng tôi sẽ thăm dòng sông này. Còn bây giờ thì chúng tôi lên xe vào con lộ 20 chạy lên hướng Bắc trực chỉ thắng cảnh Ðá Vàng.

Xe đi 90 miles mất gần 2 tiếng đồng hồ chúng tôi tới thị trấn West Yellowstone thuộc tiểu bang Montana. Ðây là một làng nhỏ chuyên sống bằng du lịch phục vụ cho du khách vào viếng Yellowstone như khách sạn, nhà hàng, tạp hoá, thực phẩm cho những người cắm trại trong Yellowstone vì trong đó là công viên quốc gia bảo tồn thiên nhiên nên những cửa hàng thương mại không có. Gerald dừng xe trong bãi đậu của Mac Donald và nói rằng nên ăn trưa ở đây vì vào trong Yellowstone nhà hàng rất hiếm, giá cả lại đắt. Mới ăn sáng ở khách sạn cách đây 2 tiếng đồng hồ không mấy đói nên chỉ ăn khoai chiên và nhâm nhi cà phê, bà xã tôi còn thủ theo trái cây, mì ly và junk food. Một bà cụ trong đoàn giở từ trong giỏ xách ra một nồi cơm điện đặt trên bàn, xới cơm vào chén và mời chúng tôi ăn với cà pháo ngâm mắm tôm trong lọ thủy tinh và ruốc (thịt chà bông) mà cụ mua ở Little Saigon. Tôi thấy cụ dùng cơm nóng bốc khói ăn một cách ngon lành mà cụ cho biết mới nấu hồi sáng trong phòng khách sạn, tôi cám ơn và từ chối lời mời rất thật tình của cụ vì trong tiệm Mac Donald mà mình ăn...cà pháo mắm tôm thì kỳ qúa! Nhớ lại một lần năm 1994 tôi du lịch bên Nhật đem gói hamburger Mac Donald vào tiệm Sushi Bar ăn với...sushi, gã Nhật đứng cuốn sushi cự tôi qúa xá! Gã xổ một tràng tiếng Nhật với vẻ mặt giận dữ còn tôi thì “Watashi wa no understand né!” Tôi đứng dậy trả tiền và “né” ngay khỏi quán Sushi Bar. Cũng giải thích thêm Sushi Bar là một quán chỉ chuyên bán sushi, các tay Nhật mặc áo trắng như áo đánh võ Judo đứng trong quày bàn mà cuốn sushi và đặt thức ăn trên một cái rãnh lăn vòng vòng quanh bàn và thực khách ngồi xung quanh muốn ăn đĩa nào thì lấy dĩa ấy. Ăn xong thì chủ quán đếm dĩa mà tính tiền. Trên bàn có gia vị như mù tạt xanh (thứ này rất cay nồng), xì dầu, còn súp và trà thì họ để khô trong bao muốn dùng thì lấy chén rót nước sôi vào (vòi nước sôi cũng trên bàn) và mở bao bỏ súp hay trà vào chén. Ăn ở Sushi Bar và các quán “mì đứng” thì rẻ hơn là vào nhà hàng. Quán “mì đứng” là quán mì không có ghế, người ăn phải đứng và quay lưng ra đường nhưng phần đầu và lưng được che bằng những tấm màn vải vẽ chữ trên đó đôi khi có đề giá tiền nhờ đó mà mình biết được giá cả có thích hợp với túi tiền của mình hay không? Hẹn với các cô gái Nhật Bản đừng bao giờ hẹn ở quán “mì đứng” hay Sushi Bar mà phải hẹn ở ga xe điện sau đó vào quán cà phê lịch sự và lãng mạn trữ tình vì mới quen các cô không tự  nhiên khi ăn uống và nhớ phải đúng giờ, tới trễ là...hỏng! Và nhớ bận đồ Veste thắt cà vạt đàng hoàng vì bên đó ra đường là vậy, homeless còn phải mặc đồ Veste! 

                                            Vũng khoáng chất nóng trong Yellowstone

VÀI NÉT TỔNG QUÁT VỀ YELLOWSTONE

Yellowstone rất rộng có diện tích lớn hơn 2 tiểu bang Delaware và Rhode Island cộng lại, công viên quốc gia này rộng 3,472 dặm vuông (8,987 cây số vuông), chiều dài từ Bắc xuống Nam là 63 miles (102 cây số), chiều rộng từ Ðông sang Tây  54 miles (87 cây số). Công viên có 5 cửa để ra vào là cửa Tây, Bắc và Ðông Bắc thuộc tiểu bang Montana, còn cửa Ðông và Nam thuộc Wyoming. Idaho tuy có chung một phần ranh giới với Yellowstone nhưng không có cửa nào để ra vào Yellowstone. Vào mùa Ðông băng tuyết làm ngập các con đường nên các cửa khác đều đóng duy chỉ có cửa Bắc là mở quanh năm nơi đây có làng nhỏ Gardiner du khách thích thú vì có phong cách làng cao bồi miền Viễn Tây và những ai thích nhìn thú hoang thì đường từ cửa Bắc vào là vùng chúng hay sinh sống. Mỗi cửa ra vào công viên đều có trạm thâu lệ phí và giá là 20$ một xe có giá trị trong 7 ngày có thể vào cả 2 công viên Yellowstone và Grand Teton.

Ðường xá trong công viên Yellowstone không mấy tốt và thỉnh thoảng thú hoang như trâu rừng, nai, gấu băng qua nên vận tốc cho xe cộ trong công viên tối đa là 45 mile một giờ, có nơi còn giảm xuống 35 hay 25 mile. Hệ thống đường trong Yellowstone nhìn trên bản đồ là 2 vòng tròn dính với nhau, vòng trên gọi là Upper Loop và vòng dưới là Lower Loop.

THÚ HOANG TRONG YELLOWSTONE

Sau khi xe qua cửa Tây để vào Yellowstone là chúng tôi gặp ngay một con nai lớn Elk đang ăn cỏ bên đường. Tài xế Gerald dừng lại cho chúng tôi xuống xe chụp hình và nai có lẽ quen với cảnh này nên cũng an nhiên gặm cỏ. Sau đó trên đường vào đến Madison là ngả ba để vào con đường Lower Loop chúng tôi gặp rất nhiều trâu rừng Buffalo hiền lành gặm cỏ. Những con trâu này đầu to nhưng đít lại teo, bốn chân ốm khẳng khiu và để chống lạnh chúng có bộ lông dầy trên đầu và lưng như phủ một tấm mền, bộ lông không mượt lại rối bời loe hoe vàng trông rất dơ dáy thảm não. Có lẽ đây là những trâu già (lại thích gặm cỏ non cho mềm) không còn hơi sức để đi xa còn đám trâu trẻ chắc giờ này bay nhảy theo trâu khác ở trong rừng sâu. Gấu thì không thấy và Gerald là hướng dẫn viên du lịch đã đưa du khách vào đây hơn chục lần thì anh ta cho biết chỉ thấy gấu xuất hiện có một lần. Thường muốn xem thú hoang dã xuất hiện phải đi thật sớm vào buổi sáng hoặc lúc hoàng hôn là lúc trời mát chúng đi ăn còn trưa nắng thì chúng vào rừng trú ẩn dưới bóng cây.

Ðộng vật hoang dã trong Yellowstone hiện nay gồm có:

Trâu Rừng (Buffalo hay Bison) có từ 2,000 đến 2,500 con

Dê Sừng To (Bighorn Sheep) có từ 150 đến 225 con

Gấu gồm 2 loại gấu đen và gấu Grizzly độ 1,000 con

Nai loại Elk (sừng lớn có nhiều nhánh) chừng 35,000 con

Nai lớn Moose (đầu như lạc đà, sừng có những bản dẹp) từ 300 đến 500 con

Nai nhỏ Mule Deer độ 2,500 con

Các loại mèo rừng:

Mountain Lion ( 2 loại Cougar và Puma) có chừng 18 đến 24 con

Bobcat và Lynx rất hiếm

Các loại chó rừng:

Coyotes có rất nhiều

Gray Wolves có 162 con

Ngoài ra còn có rất nhiều giống thú nhỏ như các loại Thỏ, Chuột, Rùa, Ếch Nhái, Rắn, Thằn Lằn, Dơi, Chim và Cá.

TRÂU RỪNG BUFFALO

Trâu rừng ở Yellowstone cũng có bà con họ hàng với trâu VN chúng ta nhưng vì thời tiết nơi địa phương chúng sinh sống nên thân hình thay đổi cho thích hợp để sống còn trong môi trường mà chúng hiện sống. Trâu ở Yellowstone tên đúng của chúng là American Bison nhưng người Mỹ thường gọi là Buffalo trong khi trâu ở VN và các nước Ðông Nam Á được gọi là Water Buffalo. Trâu Bison là loài động vật có thân hình to lớn nhất ở lục điạ Mỹ Châu sống nơi hoang dã, thời xưa chúng sinh sống từ Mễ Tây Cơ lên tận đến Canada và phiá Ðông từ Pennsylvania qua đến dãy núi Rocky Mountains ở phiá Tây và là thứ thịt chính yếu của người da đỏ để họ ăn sống, nướng chín hay phơi khô ăn trong mùa Ðông. Khi người da trắng Âu Châu tìm thấy Mỹ Châu số trâu Bison sinh sống ở đây lên đến từ 30 đến 60 triệu con, mỗi lần chúng lội qua sông là tàu thuyền phải ngừng lại và chúng còn làm xe lửa trật đường rây! Vì người ta giết để ăn thịt nên đến năm 1870 chỉ còn 5 triệu rưỡi con. Vào thập niên 1880 chỉ còn vài ngàn con và 2 phần 3 là sống bên đất Canada. Người Mỹ mới ra những đạo luật bảo vệ chúng cho khỏi bị diệt chủng và lập những công viên quốc gia như Yellowstone chẳng hạn cho chúng sinh sống và săn sóc bảo vệ chúng chống lại bịnh tật nhất là bịnh Brucellosis do vi trùng Brucella từ Âu Châu truyền sang theo những đàn bò ngựa được chở bằng tàu từ Âu Châu qua.

Năm 1902 toàn vùng Yellowstone chỉ còn chừng 50 con Bison, chính quyền phải mua thêm 21 con từ 2 trại nuôi của tư nhân và đàn Bison còn lại này được nuôi ở trại Lamar Valley trong vùng Yellowstone. Ðàn Bison được săn sóc, có đủ cỏ ăn, nước uống, được bảo vệ khỏi bị Mountain Lion, chó sói tấn công và được chủng ngừa phòng bịnh nên số Bison gia tăng. Năm 1936 đàn Bison ở Yellowstone được thả trở lại vùng hoang dã ở Firehole River và Hayden Valley. Từ đó số trâu rừng Bison gia tăng cho đến ngày nay trong công viên Yellowstone là khoảng 2,500 con và có những năm lên đến 3,500 nhưng chính quyền chỉ giữ ở mức đó mà không cho gia tăng. Những đàn trâu Bison đi vượt ra ngoài khỏi công viên Yellowstone và Grand Teton thì người dân được quyền săn và sau khi được vệ sinh kiểm nghiệm họ có quyền hạ thịt. Trâu Rừng Tiềm Thuốc Bắc chúng tôi ăn đêm qua ở Idaho Falls có lẽ do người ta săn hay nhà hàng mua từ trại chăn nuôi tư nhân.

Năm 2000 trên toàn quốc có khoảng 120,000 trâu rừng Bison đa số là trong các trại chăn nuôi tư nhân. Trâu Bison thân hình to lớn cao hơn 6 feet và có con nặng đến 2,000 pounds trong khi con cái nhỏ hơn thường nặng 900 pounds. Chúng có đầu rất to vì xương trán lớn vồ ra mà mùa Ðông chúng dùng để ủi lớp tuyết tìm cỏ để ăn. Trâu rừng Bison có ngoại hình xấu xí như quái vật nhưng chúng trường chay không khi nào ngã mặn, ăn toàn cỏ và cây lá. Trên lưng chúng có một cái gù nên phần vai cao hơn phần đuôi, con đực cũng như con cái đều có sừng nhọn chĩa ra ngoài nhưng sừng con đực thì lớn và dài hơn. Trên đầu trâu rừng có khi kéo dài xuống tới lưng có nhiều lông màu đen hay hoe vàng và phần lông này mọc vĩnh viễn trong khi mình và đuôi thì lông thay mỗi năm. Dưới càm trâu lại có một chùm râu loe hoe và nhọn giống như râu dê làm cho bộ mặt trâu xấu xí nhưng có chút khôi hài.

Xem trâu rừng cũng đã chán chúng tôi lên xe xuôi Nam trên con đường Lower Loop, đoạn đường từ Madison đi Old Faithful độ 12 miles qua một vùng lòng chảo có tên gọi là Geyser Basin có rất nhiều vòi phun nước do thiên nhiên tạo thành được gọi là Geyser. Những vòi phun này do áp suất của hơi nước nóng từ những suối ngầm trong lòng đất thoát ra bằng những lỗ trên mặt đất tạo thành. Có những vòi nước vài ba ngày mới phun bắn lên một lần nhưng có những cái vài tiếng đồng hồ và nổi tiếng nhất là Geyser có tên là Old Faithful thì chu kỳ phun rất đều cứ mỗi tiếng đồng hồ từ ngày này qua ngày khác, năm này sang năm khác và cột nước trắng xóa bắn lên cao đến hơn 100 feet. Trong Yellowstone có hơn 300 nơi phun nước với nhiều kiểu cách khác nhau, cái phun thẳng, cái phun nghiêng, cái bắn lên cao, cái sôi sùng sục như hồ tắm whirlpool trong Health Spa. Mỗi hồ phun có nước xanh biếc và đất xung quanh trắng như vôi hay vàng nghệ và có nơi lại có màu nâu đỏ và lúc nào cũng bốc khói, mờ mờ sương phủ. Truyên cổ tích ngày xưa Mục Kiền Liên đi tìm mẹ dưới âm ty hỏa ngục thì phải đi qua cây cầu phía dưới là những vũng nước sôi sùng sục và đầy những con chó ngao hung dữ. Kẻ làm ác đều bị qủy chĩa thanh ba đẩy xuống không sót một người nào. Nơi đây du khách cũng phải đi trên những cây cầu gỗ và phiá dưới cũng là những vũng nước sôi nhưng không có chó ngao và bên trên trời xanh rất đẹp. Không biết quang cảnh nơi đây giống thiên đàng hay hỏa ngục? Hai nơi ấy những người đã tới vì lấy vé “one way ticket” nên...đi luôn không bao giờ kể lại như thế nào? Nhưng nơi đây là cảnh thật có trên trần gian.

Trịnh Hảo Tâm

KÝ SỰ DU LỊCH

LÊN THĂM GRAND TETON, WYOMING

(Bài 4 trong loạt bài đi Yellowstone)

Grand Teton là một vùng non cao cảnh đẹp tuyệt trần nằm phiá Nam thắng cảnh Ðá Vàng (Yellowstone) ở tiểu bang Wyoming. Mặt hồ xanh phẳng lặng in bóng núi cao phủ đầy tuyết trắng và rừng tùng xa tít bạt ngàn, dòng sông uốn khúc bên những đồng cỏ xanh và những đàn trâu rừng buffalo nhởn nhơ gặm cỏ là những hình ảnh êm đềm mà du khách thường gặp ở Grand Teton.

                                              Tác giả trước công viên quốc gia Grand Teton

Rời Salt Lake City vào lúc hơn 11 giờ chúng tôi vào xa lộ 89 theo hướng Bắc, 2 giờ sau khi gần tới biên giới tiểu bang Idaho đổi sang xa lộ quen thuộc 15. Ðây là con đường cái quan vạn dặm đi từ California sang tận đến Canada. Idaho là một vùng nhiều núi non, rất thưa thớt dân cư, toàn tiểu bang chỉ có 1,280,700 dân và thành phố lớn nhất cũng là thủ đô là Boise nằm bên phiá Tây gần Oregon. Xe chúng tôi qua những ruộng trồng khoai tây ngút ngàn trải dài cả 10 miles không thấy nhà cửa, không một bóng người, rồi qua những ngôi làng nhỏ có một ngôi nhà thờ chắc là đạo Mormon và vài chục nóc gia với vài ba tiệm tạp hóa, không có thương xá hay siêu thị. Lúc này đã hơn 2 giờ chiều nhìn vào làng quê vắng vẻ, vài thiếu niên da trắng ngồi trên hàng rào dưới bóng cây trước nhà tán gẫu với nhau, trông chúng ngây thơ hiền lành nhưng phảng phất một nét quê khác những đứa trẻ thành thị và đây là lần đầu tiên sau mấy chục năm sống trên đất Mỹ tôi mới thấy được cảnh nông thôn Hoa Kỳ. Tôi vốn là người yêu thiên nhiên, chuộng cảnh nhàn nhưng bị dòng đời đưa đẩy, từ ngày vượt biển tỵ nạn qua đây quen cảnh thành thị nên thấy đời sống ở đây sao vắng lặng, quá buồn. Nhưng đối với người dân Mỹ ở đây chắc họ không thấy buồn mà vẫn vui tươi hạnh phúc vì quen lối sống nhà nông ở đây, ra thành thị nhà cửa mắc mỏ, làm trong những hãng xưởng phải lái xe tất bật, giờ giấc bó buộc như nhà tù mà còn đòi hỏi phải có tay nghề chuyên môn. Có offer job thơm, lương cao bổng hậu chưa chắc gì họ chịu bỏ làng mà đi. Nơi đây công việc thảnh thơi nhàn nhã, sáng cả nhà quây quần ăn sáng, sau đó con cái đến trường, người chồng lái xe ra ruộng làm, nơi đó có nhà vựa để sẵn máy cày, máy kéo và người phụ nữ ở nhà lo việc nội trợ bếp núc. Cuối tuần cả làng tụ tập ở nhà thờ nghe thánh ca, mục sư  giảng lời sống đạo và sau đó quây quần ăn uống đàm đạo, sinh hoạt học đường, thể thao, văn nghệ. Gia đình gắn bó với họ đạo, xóm làng nên họ không thấy cô đơn, buồn chán. Hàng xóm gần gủi chia sẻ những chuyện vui buồn, “một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ”, một nhà chẳng may có việc khó khăn là cả nhà thờ an ủi, giúp đỡ. Cuộc sống nông thôn của họ êm đềm như dòng sông chảy qua đồng cỏ. Trước đây tôi nghĩ nước Mỹ ở đâu cũng vậy, cũng bị kỹ nghệ hóa, đời sống không còn thời giờ, nhiều căng thẳng bất an nhưng hôn nay tới đây có dịp nhìn cảnh thôn quê xứ Mỹ mới thấy đất nước văn minh này vẫn còn những nơi đồng xanh êm ả, đời sống thanh thản, không có nhiều thứ mà mình tưởng là “nhu cầu” nhưng thực ra là không cần thiết, tưởng có chúng sẽ mang tiện nghi, sung sướng nhưng thực ra càng vướng vào rắc rối hệ lụy triền miên không lối thoát!

Ðộ hơn 40 miles sau khi qua biên giới vào đất Idaho, xe chúng tôi rẽ mặt sang con đường 30 đi về hướng Ðông, rồi 34 và 89 để đi đến thị trấn Jackson. Ðây là những con đường núi ngoằn nghèo nhưng cũng dễ đi không dốc lắm và hai bên đường phong cảnh khá đẹp, đoạn cuối cùng trước khi nhập vào xa lộ 191 con đường men theo dòng sông Rắn (Snake River) là một con sông nước chảy mạnh và uốn khúc rất lôi cuốn những người chơi canoe vượt thác. Ðây là một môn thể thao đầy hứng thú tạo cảm giác mạnh và cũng rất nguy hiểm như môn chơi leo núi. Xe chúng tôi chạy ở trên đường cao và nhiều lần bắt găp những thuyền canoe đầy người mang áo phao đỏ chèo chống trên dòng suối chảy mạnh.

PHỐ NÚI JACKSON

Chúng tôi đến Jackson, đây là một thị trấn nhỏ nhà cửa, phố xá làm bằng cây như một làng trong phim cao bồi. Jackson sống bằng nghề du lịch, đón tiếp du khách đến trượt tuyết, chèo thuyền, câu cá, leo núi hay đơn giản hơn là đi nghỉ dưỡng, thư giãn và ngắm cảnh. Tại Jackson còn có nhiều môn giải trí miền viễn tây như Rodeo là trò thi cỡi bò rừng, người cỡi phải ôm ghì bò thật chặt cho khỏi bị hất văng xuống đất trong khi bò rừng nhảy dựng lên vì không muốn ai trèo trên đầu trên cổ mình. Du khách đến đây thường là mùa hè từ tháng 6 cho đến giữa tháng 9 vì mùa khác thời tiết rất lạnh. Vì gần thắng cảnh Yellowstone nên du khách đến đây với mục đích chính là đi Yellowstone và ban đêm về Jackson ngủ vì khách sạn nơi đây rẻ và dễ mướn hơn là ở Yellowstone. Jackson cũng là thị trấn chính của Grand Teton nằm dưới đồng bằng và Grand Teton thì nằm trên núi cao. Ðoàn du lịch VN chúng tôi 15 người dừng lại nơi đây 1 tiếng rưỡi đồng hồ để ăn trưa và đi loanh quanh dạo phố. Ða số là nhà hàng Mỹ, Pháp, Ý, Ðức, Mễ, có cả món ăn Da Ðỏ (Native American), Nhật và Thái Lan nhưng thời điểm đó chưa thấy nhà hàng Tàu hay tiệm Phở. Trong một số nhà hàng Mỹ có bán những món ăn đặc sản vùng này là thịt trâu rừng (buffalo hay còn gọi là bison) và thịt nai (elk) họ chế biến thành steak, hamburger, sausage và thịt khô (jerky) có thể mang về làm quà phương xa. Trong khu trung tâm thị trấn có một công viên nhỏ mà cổng vào kết với nhau không biết bao nhiêu là sừng nai chừng hàng trăm cái. Sừng nai gắn ở đây thì còn chứ ở Á Châu chỉ qua vài đêm là không còn một cái vì dân Á Châu nhất là người Hoa xem sừng nai là một thứ thuốc bổ dương trong Ðông Y gọi là lộc nhung, người ta mài ra lấy bột để uống. Không biết có hiệu quả hay không? Hay “uống gì bổ nấy” thay vì “bổ dương” đâm ra “mọc sừng” thì càng “mệt” hơn nữa! Rất nhiều trường hợp “mọc sừng” là biến chứng của bệnh suy dương bất lực!

Cổng kết bằng sừng nai ở thị trấn Jackson

GRAND TETON NATIONAL PARK

Rặng núi Grand Teton hùng vĩ này dài 40 miles và rộng từ 7 đến 9 miles nằm dọc theo hướng Bắc Nam, tất cả có 12 ngọn cao hơn 12,000 feet trong đó ngọn cao nhất là Grand Teton 13,772 feet. Rặng núi quanh năm tuyết phủ, khi tôi đến đã cuối hè nhưng trên đỉnh vẫn còn tuyết trắng là tuyết của năm trước chưa tan hết trong khi tuyết mới có thể rơi vào cuối tháng 9 hay đầu tháng 10. Từ Jackson du khách có thể chụp cảnh dãy núi Grand Teton nhưng muốn lên trên đó thì phải dùng đường 22 và rẽ phải vào 390 đi vài miles sẽ tới Teton Village và cạnh đó về hướng núi là Jackson Hole Mountain Ski Resort nằm trong thung lũng hẹp có tên là Jackson Hole nơi đây du khách tha hồ trươt tuyết hay mua những Tour du hành tùy theo sở thích của mình như Teton Wagon Train hoặc du ngoạn bằng thuyền Scenic Float Trip, Grand Teton Float Trip và muốn có cảm giác mạo hiểm vượt thác thì Snake River Raft Trip hay tham dự những chuyến leo núi. Ði lên hướng Bắc vài miles sẽ gặp hồ Jackson Lake trong vắt, mặt nước bạc lặng lờ in hình rặng Grand Teton đầy tuyết trắng. Ðây là một bức tranh thiên nhiên tuyệt mỹ rất hấp dẫn những nhà nhiếp ảnh hay vẽ tranh. Ngoài Jackson Lake là hồ lớn nhất rộng 25,540 acres và có nơi sâu đến 438 feet nước đổ vào sông Snake qua một cái đập để điều hòa lưu lương cho khỏi ngập lụt, còn có 6 hồ khác nữa là các hồ Leigh, String, Jenny, Bradley, Taggart và Phelps tất cả đều nước trong, hồ bạc rất nên thơ, tĩnh mịch, êm đềm.

                                                         Dãy núi tuyết phủ Grand Teton

Thời tiền sử từ 11 ngàn năm trước đã có người đến vùng Jackson Hole để săn thú trong mùa ấm từ xuân đến thu và sau này có nhiều bộ lạc da đỏ như Shoshoni, Flathead và Blackfeet đến cư ngụ. Người da trắng đầu tiên đến đây vào năm 1808 là John Colter và tiếp đến nhiều thợ săn đến để bẫy thú lấy da và lông bán cho kỹ nghệ làm quần áo và thời cực thịnh mua bán da thú là vào thập niên 1820. Ðến những năm 1830 da và lông thú giảm giá nên người ta đã quên đi Jackson Hole cho tới những năm 1860 và 1870 những nhà thám hiểm đo đạc lập bản đồ thuộc quân đội được phái tới và sau đó cuối thế kỷ 19 một ít dân chúng mới đến ở. Năm 1910 có gia đình của 4 người đến xây nhà ở Jackson Hole là Jackson, Wilson, Kelly và Moran và tên của họ ngày nay được đặt cho những thị trấn trong vùng. Ở Little Saigon (Nam Cali) cũng có con đường Moran trước thương xá Phước Lộc Thọ. Thị trấn Jackson nằm dưới vùng bình nguyên là cửa ngõ vào thung lũng và là trung tâm thương mại, năm 1914 được thành lập thành phố và được chọn là quận lỵ của Teton County.

Mặt hồ phẳng lặng soi bóng Grand Teton

Grand Teton trở thành công viên quốc gia năm 1929 và đến năm 1950 được nới rộng lãnh thổ nâng diện tích lên 310 ngàn mẫu như ngày nay. Grand Teton National Park là vùng bảo tồn thiên nhiên nên việc săn bắn hoàn toàn bị cấm nhưng câu cá thì được phép và phải có license. Những động vật hoang dã sống trong vùng gồm có:

-         17 loại ăn thịt sống như gấu, sư tử núi, chó sói

-         6 loại có sừng như trâu rừng, nai, mễn, dê

-         3 loại thỏ, 22 loại chuột bọ, 4 loại bò sát (không có nọc độc), 5 loại ếch nhái, 16 loại cá, 6 loại dơi và 300 giống chim.

Về thực vật có 7 loại thông, tùng bách và hơn 900 loại cây có hoa.

Grand Teton thật là thiên đàng hạ giới, một cõi thiên thai có cảnh non bồng, nước nhược, trời xanh, núi tuyết, suối reo, hồ bạc và nhiều hoa thơm cỏ lạ. Nhà thơ Phạm Thiên Thư ước mơ ngày nào đó sẽ tìm được động hoa vàng để ngủ say, nếu ông còn sống đến đây chắc sẽ mãn nguyện hài lòng:

Mai sau trời đất thái bình

Về lưng núi phượng một mình cuồng ca

Gây giàn thiên lý vàng hoa

Lên non cắt cỏ lợp nhà tụ mây

Xuống đầm tát cá xâu cây

Bới khoai vùi lửa nằm dài nghe chim

Khách xa nhớ đến nhau tìm

Lên đồi trẩy một giỏ sim làm qùa

Hứng nước suối thết bình trà

Hái bầu nấu bát canh hoa...cười khàn

Vào hang núi nhập niết bàn

Tinh anh nở đóa hoa vàng cửa khe

Mai sau thí chủ nào nghe

Tìm lên xin hỏi một bè mây xanh

Hoa vàng ta để chờ anh

Hiện thân ta hát trên cành tâm mai

Trần gian chào cõi mộng này

Sông ngân tìm một bến ngoài hóa duyên.

(Ðộng Hoa Vàng - Phạm Thiên Thư)

TRỊNH HẢO TÂM

KÝ SỰ DU LỊCH

SALT LAKE CITY, THÁNH ÐỊA MORMON
Bài 3 trong loạt bài đi Yellowstone

TRỊNH HẢO TÂM

Salt Lake City là thủ đô tiểu bang Utah đồng thời cũng là thánh địa giáo phái Church of Jesus Christ of Latter-day Saints hay còn được gọi là đạo Mormons. Salt Lake City là một trong những thành phố lớn nằm trong vùng núi Rocky Mountains miền trung tây Hoa Kỳ. Thành phố có ngôi giáo đường uy nghi nằm trong thung lũng xanh tươi, phía đông và bắc được núi cao che chở những đợt gió lạnh, tây bắc là biển hồ Great Salt Lake đem hơi mát trong những tháng hè. Ðến Salt Lake City du khách sẽ thấy tâm hồn thanh thản, nghe những hồi chuông ngân và được tiếp đón bởi những cô gái Mormons xinh đẹp đầy thánh thiện.

Hôm nay là ngày thứ ba trong chuyến du lịch bằng xe buýt 7 ngày đi Yellowstone do hãng du lịch Ðài Loan ABC tổ chức. Ðoàn chúng tôi gồm toàn thân nhân, bạn bè do ông Nguyễn Ngọc Liên (Ðoan Trang Dịch Vụ) tổ chức mà ông gọi là hội Thanh Nhàn đi riêng trên một xe buýt hiệu Ford nhỏ. Quân số trong đoàn còn lại 15 người sau khi có 5 vị sợ xe tiếp tục hư nên bỏ cuộc khi đến Las Vegas. Ðêm qua chúng tôi ngủ tại khách sạn Best Western ở thành phố Odgen ngoại ô phía bắc của Salt Lake City và sáng hôm nay quay ngược trở lại để viếng thăm thành phố Salt Lake City với 2 địa điểm quan trọng sắp đến thăm là thánh địa Temple Square của giáo phái Mormon và toà nhà lập pháp State Capitol của tiểu bang Utah. Sau đó tiếp tục lên hướng bắc ghé Grand Teton National Park một vùng núi cao nổi tiếng về trượt tuyết và tối sẽ vào tới Yellowstone để ngủ 2 đêm tại đây trong nhà gỗ (Lodge) giữa rừng thông núi non hữu tình. Chương trình nghe qua thì rất thú vị nhưng có đến tận nơi thì mới biết vàng đá ra sao, hay dỡ thế nào? Biết đâu chỉ là:

Chưa đi chưa biết Ðồ Sơn

Có đi mới biết không hơn...đồ nhà!

Đồ nhà tuy có hơi già

Nhưng là đồ thật hơn là đồ sơn!

Kệ, đến đâu thì đến, đi đâu thì đi, tất cả mọi việc đều có hướng dẫn viên kiêm tài xế Gerald lo, mình chỉ lo chân cẳng cho cứng và lo máy ảnh sạt pin đầy đủ, ghi nhận những nơi đã qua, quan sát phong cảnh như thế nào để về ngồi viết lại mua vui cho độc giả. Ði cũng thú và về xem lại ảnh, viết tường thuật cũng là cái thú. Ðời người có nhiều thú vui, nhiều người còn nhỏ ham đá gà, về già mê đua ngựa! Thường thú vui nào cũng tốn thì giờ, hao tiền bạc nhưng thú du lịch đi ngắm hoa thơm cỏ lạ, tìm đào tiên trên những vùng...núi lửa là thú lành mạnh, thanh cao, học hỏi được nhiều vì cổ nhân ta thường nói “Ði một ngày đường, học một sàng khôn”! Về ngồi viết lại đăng báo và in sách, trước mua vui sau...kiếm chút cháo sống qua ngày! Nhiều khi trong những chuyến đi giống như những con bò, khi được chủ thả ra đồng, cố ngoặm cỏ cho nhiều vào túi chứa để rồi khi nào rỗi rảnh ngồi nhai lại, gặm nhắm những dư vị.

Chẳng mấy chốc xe vào khu trung tâm thành phố, đường xá rộng rãi lại vắng xe khác hẳn với Los Angeles lúc nào cũng tất tả ngược xuôi. Khách đi bộ có lẽ là những công chức trên đường đến sở, nhân viên tài chánh ngân hàng toàn là người da trắng, không thấy người da đen hay da màu Mễ Tây Cơ như ở Santa Ana. Theo thống kê năm 2000, dân số thành phố là 181,743 người, có 80% là dân da trắng, người gốc Mễ Tây Cơ là 34,254 người (18.8%) và Việt Nam là 1,685 người (0.9%). Khu trung tâm thành phố tôi thấy có 2 tiệm phở và tiệm Nail có vẽ trên kính “bàn tay 5 ngón kiêu sa” khác kiểu với bàn tay của các giáo sư chiêm tinh gia. Bàn tay shop Nail thì úp chỉ thấy mặt ngoài, còn bàn tay của các giáo sư lại đưa mặt trong. Nhưng các chiêm tinh gia (Palm Reader) người Mỹ (đa số là đàn bà) không dùng dấu hiệu bàn tay mà lại dùng các lá bài! Có lẽ là xem bói bằng bài hay xem bói trước khi đi casino đánh bài?

TEMPLE SQUARE

Thánh địa giáo phái Mormon chiếm nguyên một khu gồm nhiều block đường gọi là Temple Square ngay tại trung tâm thành phố phía đông xa lộ 15 nơi góc đường Main và Temple. Từ xa đã nhìn thấy ngôi nhà thờ đồ sộ sơn trắng với 6 tháp nhọn cao nổi bật bên cạnh những buyn đinh cao ốc khu trung tâm thành phố. Chúng tôi đậu xe ngoài đường và đi bộ vào Temple Square. Khu thánh địa rộng 10 mẫu có những bãi cỏ xanh và cây cảnh được chăm sóc cẩn thận. Gerald hướng dẫn chúng tôi đến tập trung tại cột cờ và vài phút sau có một cô gái Mỹ da trắng tóc vàng có dáng dấp sinh viên đến giới thiệu mình là hướng dẫn viên tình nguyện cho giáo hội sẽ đưa chúng tôi vào thăm các cơ sở trong Temple Square.

NORTH VISITOR CENTER

Từ cột cờ đi vào, North Visitor Center là ngôi nhà đầu tiên du khách được đưa đến. Trong đại sảnh ở tầng chánh như một hội trường có ghế ngồi hướng về một tượng Chúa Jesus Christ cao 11 feet đặt trên cao. Nơi đây chúng tôi được xem slide show và thuyết minh bằng tiếng Việt (có 40 ngôn ngữ khác nhau được thu sẳn) sơ lược quá trình của giáo hội. Dưới tầng hầm là phòng triển lãm dựng những mô hình kể lại cuộc đời của Chúa với sa bàn thành phố Jesusalem vào thế kỷ thứ nhứt.

THÍNH ÐƯỜNG TABERNACLE

Thính đường Tabernacle là một kỳ công về kiến trúc rất đặc biệt tọa lạc ở hướng nam cạnh North Visitor Center. Thính đường được xây từ năm 1863 hoàn tất trong 4 năm, có mái che hình cong úp như mai rùa do sáng kiến của ông Brigham Young là người sáng lập giáo hội và có công khai phá vùng đất Utah. Theo ông thì mái nhà có hình vỏ trứng có chiều rộng đến 150 feet mà không có một cột nào chống đỡ để tránh làm áng tầm mắt của khán thính giả theo dõi những buổi hợp xướng, hòa nhạc. Sức nặng của mái nhà được vách hình vỏ trứng chịu đựng.

Thính đường là cơ sở chính của ban hợp xướng Mormon Tabernacle Choir gồm 360 ca viên  và ban nhạc sử dụng những nhạc cu, nhạc khí gồm 110 người tất cả đều là tín hữu của giáo hội, họ hoạt động tình nguyện không có lương. Ban hợp xướng Tabernacle là một ban nhạc lớn nhất và lâu năm nhất trên thế giới được thành lập năm 1847 từ ngay những ngày đầu người Mormon di cư đến Utah. Ðối với đạo Mormon, âm nhạc rất quan trọng để đưa tâm hồn đến gần Thiên Chúa, để con người yêu nhân loại và thiên nhiên. Ngay thời xưa khi di dân đến vùng Salt Lake, trên những wagon do ngựa kéo đã có những ban ca nhạc và khi chiều xuống giáo dân vây quanh để thưởng thức những bản thánh ca, quên đi nhọc mệt và giữ vững đức tin. Ban Mormon Tabernacle Choir dẫn đầu về trình diễn trước các nguyên thủ quốc gia, có số dĩa thu bán nhiều nhất và nhận nhiều giải thưởng âm nhạc. Cố tổng thống Ronald Reagan tặng ban nhạc danh hiệu “America’s Choir” khi ban nhạc trình tấu trong buổi lễ tuyên thệ nhậm chức của ông năm 1981. Thế vận hội mùa đông năm 2002 được tổ chức tại Salt Lake City ban nhạc đã chơi 20 buổi kể cả trong nghi thức khai mạc và bế mạc thế vận hội. Hàng năm ban nhạc đi lưu diễn nhiều nơi và có bán vé. Ban nhạc đã trình diễn ở 28 quốc gia trên thế giới. Du khách có thể đến thính đường Tabernacle xem ban nhạc trình diễn miễn phí trong các buổi tập dợt, hàng tuần mỗi tối thứ năm từ 8 đến 9 giờ 30 và sáng chủ nhật từ  8 giờ 15 đến 10 giờ. Buổi tập dợt sáng chủ nhật được trực tiếp truyền hình trên TV.

Thính đường Tabernacle bên trong được thiết kế hệ thống cách âm toàn hảo. Một cây kim ghim giấy rơi xuống sàn trên cung trình diễn có thể nghe được tiếng kim rơi ở cuối thính đường cách 170 feet! Trên cung trình diễn còn có một giàn phong cầm (organ) khổng lồ có đến 11,623 ống thanh âm bằng kim loại do ông Josepth Harris Ridges thiết trí. Gỗ làm đàn được các tín đồ lên núi hạ cây lấy gỗ đem về đục đẻo công phu ráp nối thành cây đàn.

SALT LAKE TEMPLE

Ðây là ngôi thánh đường to lớn đồ sộ nhất trong khu thánh địa Temple Square mà từ xa du khách đã nhìn thấy. Ngôi giáo đường sơn trắng uy nghi có 3 tháp phiá trước và 3 tháp phiá sau. Tháp giữa cao và lớn hơn tháp hai bên. Trên đỉnh tháp cao nhất (210 feet) có tượng thiên thần Moroni cao 12.5 feet làm bằng đồng và thếp (mạ) vàng lá bên ngoài. Salt Lake Temple được đặt viên đá đầu tiên xây dựng ngày 6-4-1853 nhưng công việc xây cất kéo dài đến 40 năm mãi tới năm 1893 mới hoàn tất. Giáo chủ Brigham Young là người khởi xướng việc xây cất nhưng ông không được chứng kiến ngày khánh thành mà là người thứ tư kế nhiệm ông.

Thánh đường được xây bằng đá hoa cương (granite) lấy từ Little Cottonwood Canyon về phiá nam cách vài miles và chở đến bằng xe ngựa. Ðá được đẽo bằng búa và dùi lỗ bằng tay nên công việc rất lâu. Nền móng chân nhà thờ là tường dầy 16 feet và sâu xuống lòng đất cũng 16 feet. Kinh phí hoàn tất ngôi nhà thờ là 3 triệu rưỡi đô la, số tiền rất lớn vào cuối thế kỷ 19.

Có lẽ vì muốn giữ không khí thiêng liêng cho việc thờ phụng mà nhà thờ không đón du khách vào bên trong tham quan nên chúng tôi chỉ đứng bên ngoài mà quan sát.

ASSEMBLY HALL

Nằm về hướng nam cạnh 3 tòa nhà vừa kể, có dáng dấp như một nhà thờ với tháp chuông cao và nhọn theo kiến trúc Gothic. Ngôi nhà được xây năm 1877 với những cửa sổ gắn kính màu (stained glass).

Bên kia đường Main khu đất rộng một block đường cũng là cơ sở của giáo hội có ngôi nhà cổ Beehive House là nơi sinh sống của ông Brigham Young ngày trước. Ngôi nhà lớn bằng gỗ màu trắng 2 tầng lầu, bên trên có bao lơn (balcony) là nơi mỗi chiều gia đình giáo chủ Young tụ họp cầu nguyên và ca tụng Chúa. Ngôi nhà hiện còn tiếp đón du khách và có người hướng dẫn tham quan. Tất cả những Tour tham quan đều miễn phí và do những tín đồ hướng dẫn giải thích cho du khách rất nhiệt tình.

Toà cao ốc đồ sộ 28 tầng gần đó là Church Office Building là văn phòng điều hành giáo hội. Giáo hội đến khai mở thành phố Salt Lake City nên làm chủ rất nhiều bất động sản trong thành phố và một số công ty kinh doanh, sản xuất. Du khách có thể lên ngắm cảnh thành phố trên tầng cao nhất là Observation Deck, nơi đây sẽ nhìn thấy biển hồ phiá tây bắc và toà nhà State Capitol dưới chân dãy núi.

Trong khuôn viên rộng lớn Temple Square còn có Museum of Church History and Art, Family History Library, South Visitor Center và thính đường mới nhất vừa hoàn tất tháng 4 năm 2000 là Conference Center có 21,000 ghế ngồi và một rạp hát nhỏ bên cạnh có thể mở ăn thông có thêm 850 ghế nữa. Thính đường này cũng trang trí bằng đá hoa cương lấy cùng nơi với đá xây nhà thờ lớn Salt Lake Temple.

Tín đồ đạo Mormon trong cuộc đời ít nhất một lần phải hành hương về Temple Square và họ trích ra hàng năm 10% thu nhập để dâng giáo hội. Họ phải mặc áo quần lót đặc biệt và kiêng cử không uống coca cola, trà và cà phê. Trong gia đình chỉ có người chồng đi làm và người phụ nữ phải ở nhà để săn sóc, nuôi dạy con và đặc biệt ngày trước giáo hội Mormon chấp nhận chế độ đa thê, một ông chồng có thể có nhiều vợ. Ngày nay tuy đa thê đã bị cấm để phù hợp với luật pháp Hoa Kỳ nhưng thỉnh thoảng qua những tin tức trên báo chí tục đa thê vẫn còn tồn tại ở Utah.

Trong khu thánh địa cũng có nhà trọ được gọi là The Inn at Temple Square, du khách muốn nghỉ qua đêm để nghe hòa nhạc và xem đèn hoa chiếu sáng rực rỡ các nhà thờ có thể gọi giữ phòng ở số 1-800-843-4668.

LỊCH SỬ GIÁO HỘI MORMON

Lịch sử  giáo hội Mormon gắn liền với lịch sử tiểu bang Utah vì trước đây đất Utah do người Mormon đến khai phá. Từ miền trung Hoa Kỳ nhóm tín đồ Mormon đầu tiên đi bằng những wagon do ngựa kéo đến vùng thung lũng biển hồ Great Salt Lake vào ngày 21-7-1847. Ông Brigham Young vì bị bệnh phải dừng lại nghỉ đôi ngày nên đến sau vào ngày 24-7 và ngày này giờ đây được gọi là Pioneer Day một ngày lễ lớn của Utah. Tháng 11 cùng năm họ mua căn cứ Fort Buenaventura ( ở Odgen ) và bắt đầu đào kinh dẫn nước từ những con suối trên núi xuống để trồng trọt, chăn nuôi. Họ làm việc rất hăng say xây dựng đuờng xá, hồ chứa nước ngọt. Ðối với dân da đỏ địa phương thay vì đối đầu với họ như người Tây Ban Nha làm trước đây, người Mormon cho lương thực và giúp đỡ họ, tạo hoà khí rất tốt đẹp nhờ vậy thay vì phải chôn chân trong những thành trì, người Mormon thong thả ra ngoài canh tác và xây dựng. Năm sau 1848 vùng thung lũng Salt Lake thuộc chủ quyền Hoa Kỳ từ Mễ Tây Cơ theo hiệp ước Guadalupe-Hidalgo và mùa xuân năm sau đó người Mormon thành lập tiểu bang Deseret, từ ngữ này trong sách Mormon có nghĩa là ong mật (honeybee), kéo dài từ Rocky Mountains đến Sierra Nevada và 5 lần họ xin gia nhập liên bang (Union) nhưng Congress bác bỏ thỉnh cầu này vì đạo Mormon cho phép tín đồ có nhiều vợ. Năm 1857 người Mormon tuyên bố chống lại chính quyền liên bang khiến tổng thống Buchanan lúc bấy giờ ra lịnh cất chức Thống Ðốc của ông Brigham Young và gởi quân đôi đến Utah. Cuối cùng năm 1890 giáo chủ Mormon phải thay đổi giáo luật và cấm đa thê. Năm năm sau hiến pháp tiểu bang được biên soạn bảo đảm việc đa thê sẽ bị cấm vĩnh viễn và nhờ đó Utah được gia nhập Liên Bang trở thành tiểu bang thứ 45 trong Hiệp Chúng Quốc Hoa Kỳ.

Chúng tôi giã từ ngôi giáo đường trong thánh địa Mormon ở thành phố Salt Lake City với lòng thanh thản nhẹ nhàng mà không khỏi cảm phục đức tin mạnh mẽ của những tín đồ giáo phái Mormon. Xe buýt chúng tôi gồm 15 người tiếp tục chạy đến toà nhà lập pháp State Capitol Building của tiểu bang Utah nằm gần đó nơi cuối đường State ở về hướng Bắc của thành phố trong một sân cỏ trồng hoa trên ngọn đồi có con suối tên là City từ trên dãy núi cao chảy về..

TOÀ NHÀ LẬP PHÁP UTAH

Cũng như những tiểu bang khác, toà nhà lập pháp Utah sơn trắng với nhiều cột to và toà đại sảnh ở giữa có mái vòm là nửa hình cầu theo kiến trúc La Mã uy nghiêm tráng lệ. Toà nhà lập pháp nằm trên một ngọn đồi thoai thoải nhìn xuống trung tâm thành phố Salt Lake City trong khu đất rộng 40 mẫu gồm bãi cỏ xanh, những luống hoa, vườn cây kiểng được chăm sóc vén khéo. Từ bậc thềm ở hướng Nam du khách có thể thấy hàng cây Kiwanzar được trồng dọc theo lối đi hình tròn và đứng ở bực thềm phiá Bắc người ta sẽ có một phong cảnh hùng vĩ của dãy núi Wasatch và Oquirrh cao chớn chở. Những cây cối trong sân đều có nguồn gốc từ  vùng đất Utah. Chúng tôi tản bộ trong không gian rất yên bình, nhàn hạ, thành phố phía dưới cũng không có nhiều xe nên trời xanh, không khí mát mẻ trong lành. Ở sân phiá Tây có đài tưởng niệm Vietnam Memorial ghi nhớ 388 công dân Utah đã bỏ mình trong cuộc chiến Việt Nam. Khu đất phiá Ðông là đài vinh danh đội quân 500 người Mormon xuất phát từ Iowa thề bảo vệ xứ sở chống lại Mễ Tây Cơ trong chiến tranh năm 1846.

Chúng tôi tiến lên những bậc thềm để vào toà nhà chính, toà nhà được xây cất từ năm 1912 kéo dài đến năm 1916, dùng đá hoa cương lấy từ Little Cottonwood Canyon cùng nơi lấy đá để xây giáo đường Salt Lake Temple. Toà nhà dài 404 feet, rộng 240 và cao 286 feet, có 52 cột đá kiểu Corinthian  và phiá trên cao nhất là mái vòm hình bán cầu gọi là rotunda cao 165 feet bên ngoài được dát bằng đồng là kim loại Utah có rất nhiều quặng mỏ mà chúng tôi sẽ ghé thăm trên đường trở về California. Bên trong trần của mái vòm được vẽ những áng mây và đàn chim seagull là chim tượng trưng cho Utah. Ở trong phòng dưới mái vòm còn có 12 bức tranh được gắn trên tường kể lại lịch sử của tiểu bang từ thời xa xưa cho đến những năm thành lập tiểu bang. Trong phòng còn có nhiều tượng những nhân vật góp công cho Utah như giáo chủ Brigham Young, nhà phát minh ra truyền hình (television) Philo T. Farnsworth.

Tòa nhà lập pháp có hai cánh, những gian nhà cánh Tây là văn phòng của quốc hội (House of  Representatives) và cuối cánh Ðông là Tối Cao Pháp Viện (Supreme Court). Toà nhà được xây với kinh phí 2 triệu đô la bằng tiền bán trái phiếu và 800 ngàn đồng thuế đất lấy từ công ty làm đường xe lửa và họa đồ thiết kế được chọn là của ông Richard Kletting theo kiểu kiến trúc thời phục hưng (Renaissance Revival). Ðây là toà nhà Capitol thứ nhì của Utah, tòa nhà đầu tiên ở thành phố nhỏ Fillmore do chính quyền liên bang xây nhưng chỉ có một cánh được hoàn thành trước khi Salt Lake City được chọn làm thủ đô năm 1855. Từ năm này cho đến 1896 khi Utah trở thành tiểu bang trong Hiệp Chủng Quốc, các nhà lập pháp phải nhóm họp ở nhiều địa điểm khác nhau trong thành phố.

Giã từ Salt Lake City thành phố hoa lá xinh tươi, vắng vẻ êm đềm nhưng văn minh hiện đại do những tín đồ Mormon đổ mồ hôi công sức tạo thành từ một vùng sa mạc khô cằn đá sỏi từ hơn 150 năm về trước. Tín đồ Mormon ở Utah có những điểm tương đồng với người Việt Nam tỵ nạn ở California, ngày xưa tín đồ Mormon gồng gánh dắt díu trên những cổ xe ngựa vượt bao hiểm nguy trên sa mạc nóng cháy, người da đỏ hung hăng chém giết để đi tìm miền đất tự do mà hành đạo. Họ đã biến vùng sa mạc Salt Lake thành một thành phố trù phú. Ngày nay người Việt liều chết bỏ nước ra đi trên những con thuyền mong manh qua những vùng biển phong ba bảo táp đầy hải tặc cũng vì hai chữ tự do. Sau 30 năm gian khổ nơi xứ lạ quê người họ đã biến những vườn cam, ruộng dâu thành một Little Saigon phồn thịnh, đóng góp tài năng trí tuệ cho đất nước Hoa Kỳ nhưng cũng không quên bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc bằng cách duy trì và phát huy tiếng và chữ Việt, một ngôn ngữ đơn giản, bình dị nhưng hoa mỹ tuyệt vời:

Tôi yêu tiếng Việt miền Nam

Yêu con sông rộng, yêu hàng dừa cao

Yêu xe thổ mộ xôn xao

Trên đường khúc khuỷu đi vào miền quê.

(Tôi Yêu – Bàng Bá Lân)

Trịnh Hảo Tâm

(Cali Xuân đã trở về

Đồi hoa vàng rực bốn bề lao xao)