KÝ SỰ DU LỊCH TÂY ÂU (BÀI 9)

VIẾNG NHÀ THỜ NOTRE DAME DE LA GARDE Ở MARSEILLE, PHÁP

Bài và hình: TRỊNH HẢO TÂM

Marseille là thành phố lớn bậc nhì ở nước Pháp với dân số 853,000 người nếu tính luôn vùng phụ cận bên ngoài ranh giới thành phố dân số lên đến khoảng 1.6 triệu người. Tọa lạc ở vùng bờ biển Địa Trung Hải phía Tây Nam của nước Pháp, Marseille là thủ đô của vùng Provence-Alpes-Côte d’Azur là thành phố có lịch sử cổ xưa nhất nước Pháp. Trước đây thời Pháp thuộc, từ Việt Nam đi Pháp bằng tàu thuyền đều phải ghé vào hải cảng Marseille nên Marseille có cộng đồng người Việt đầu tiên ở hải ngoại. Ngày nay còn lưu lại danh thơm tiếng tốt cho những người Việt Nam định cư tại đây.

Buổi sáng ngày Thứ Bảy 25-5-2013 thức giấc vào lúc 7 giờ thì chiếc du thuyền Preziosa đã cập bến Marseille từ bao giờ. Nhìn lên bờ hướng Tây Bắc là một dãy núi thấp toàn là đá màu trắng, ít cây cối có lẽ quanh năm mưa ít, phía Đông Nam thành phố Marseille chi chít những mái nhà tường trắng ngói đỏ chạy dài lên đến tận dãy núi phía Đông. Marseille đây rồi, xưa nay từng nghe nói từng đọc sách báo, hôm nay lần đầu tiên mới đến được Marseille.

Ăn sáng trên nhà hàng Buffet trên tàu xong chúng tôi rời tàu lên bến lúc 8 giờ.  Nhà ga bến cảng Marseille của hãng du thuyền Ý MSC có vẻ cũ kỹ, hôm nay trời u ám gió lạnh từng cơn thổi vào nhà ga. Theo chương trình cháu gái kêu tôi bằng cậu tên Phùng Kim Chi con của em gái tôi đang đi làm ở Genève (Thụy Sĩ) sẽ đến đón đưa vợ chồng chúng tôi cũng như ba má Kim Chi đi chơi thăm thú thành phố Marseille suốt ngày hôm nay. Em rể tôi gọi điện thoại thì Kim Chi hãy còn trong khách sạn và nói sẽ tới trong khoảng nửa giờ đồng hồ nữa. Từ bến tàu MSC vào trung tâm thành phố khoảng 10 km, tàu Preziosa có xe buýt đưa du khách vào trung tâm thành phố với vé khứ hồi là 15 Euros. Ngoài ra còn có các tua Excursions dẫn đi viếng thành phố gọi là City Tour, đi viếng các nơi sâu trong đất liền như thành phố Aix-en provence, viếng làng du lịch biển Cassis, viếng thành phố cổ Avignon là nơi ngày xưa tòa thánh Vatican vì giặc giã phải dời về đây.

Trong lúc chờ cháu Kim Chi đến trong nhà ga bến cảng chúng tôi gặp vợ chồng một người Việt Nam là anh chị An (xin lỗi quên mất họ) là chủ môt nhà hàng Việt có tên dường như là Saigon Night. Anh chị cũng đi du thuyền Preziosa và hôm nay trở về bến cũ Marseille đang chờ người thân đem xe ra đón. Nhân tiện trong lúc chờ đợi chúng tôi hỏi thăm về sinh hoạt của cộng đồng người Việt tại thành phố Marseille. Anh là người Bà Rịa vượt biên sang định cư khoảng 1980 và sinh sống làm thương mại ở Marseille nên biết nhiều về cộng đồng người Việt tại đây.

Tôi sẽ đề cập đến trong phần nói về Cộng Đồng Việt Nam tại Marseille nhất là ông cảnh sát trưởng Charles Nguyễn Văn Lộc tài ba can đảm rất nổi tiếng trên nước Pháp về thành tích trừ gian diệt bạo trong thời gian ông làm cảnh sát trưởng Quận 7 trong thành phố nổi tiếng về những tay anh chị giang hồ trong giới Mafia.

Chín giờ cháu Phùng Kim Chi đến, lái xe là bạn trai cháu tên Julian. Kim Chi và cha mẹ là em tôi năm 1978 cùng vượt biên trên một ghe do tôi điều khiển. Có một người bác ruột đang du học tại Đức nên gia đình được Đức nhận sang định cư tại Bremen, Đức. Kim Chi đậu cữ nhân ngay tại Marseille rồi được học bổng cao học ở Los Angeles và đậu Master bên Mỹ. Cháu nói được tiếng Việt, Đức, Pháp, Anh và chút Tây Ban Nha và Ý. Kim Chi và Julian chiều qua Thứ Sáu lái xe từ Genève xuống Marseille mất khoảng 5 giờ đồng hồ. Sáng nay đi mướn xe SUV 6 chỗ ngồi để chở chúng tôi du ngoạn Marseille.

VƯƠNG CUNG THÁNH ĐƯỜNG NOTRE DAME DE LA GARDE

Đầu tiên là đi viếng thánh đường Notre Dame de la Garde (Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp) nổi tiếng là đệ nhất thắng cảnh của Marseille. Nhà thờ nằm trên núi cao ở hướng Nam thành phố với tháp chuông cao chót vót có tượng Đức Mẹ bồng Chúa (Madonna and Child) bằng đồng mạ vàng lấp lánh nhìn ra hướng biển. Nhà thờ có kiến trúc theo kiểu Neo-Byzantine xây dựng bởi kiến trúc sư Henri-Jacques Espérandieu khởi công vào năm 1864. Nhà thờ được xây trên ngọn núi đá vôi màu trắng xanh có cao độ 149 m (490 ft) ở phía Nam của khu Bến Cảng Cũ (Vieux Port) để thay thế ngôi nhà thờ cũ cùng tên xây từ năm 1214 và được tái thiết phục hồi vào thế kỷ 15. Nhà thờ xưa cũng như ngày nay có tên là Notre Dame De La Garde với niềm tin Đức Mẹ sẽ che chở cho những người đi biển.

Julian lái xe vào những con đường lát đá rất hẹp lại dốc núi, hai bên là những dãy phố liên tiếp nhau nhưng rất ít người lai vãng, có lẽ sáng Thứ Bảy dân chúng chưa thức vội. Đây là những khu phố cổ, đường nhỏ hẹp vì thời xưa chỉ đi bộ hay xe ngựa, những con phố tiêu biểu cho thành phố cổ Marseille. Khó nhất là tìm nơi đậu xe nhưng cuối cùng cũng có chỗ mặc dù đem xe vào rất khó, chỗ trống rất hẹp lại đường dốc. Chúng tôi 6 người đi bộ lên nhà thờ, có nơi phải trèo lên những bậc thang, gió lạnh từ biển thổi lồng lộng vào mặc dù trời đã bắt đầu có nắng.

Cuối cùng chúng tôi cũng tới được sân nhà thờ, nhìn lên thấy tháp chuông cao sừng sững và nhìn xuống núi là biển xanh với những đảo núi đá ngoài xa. Vì Kim Chi và bạn trai Julian chưa cà phê buổi sáng nên chúng tôi vào quán nước (cantine) nhà thờ tìm cà phê và chút gì lót dạ. Vào quán trang trí đơn sơ nhưng sạch sẽ, thấy vài ba chị phụ nữ buôn bán nơi đây ăn mặc đơn giản chỉ áo sơ mi quần tây, không trang điểm và trông giống người Việt. Tôi hỏi thử đúng ra các chị là người Việt và là các dì phước nữ tu Dòng Thừa Sai Khổ Hạnh từ Việt Nam sang. Thấy tôi hỏi thăm bằng tiếng Việt các chị rất vui vẽ trả lời. Cho biết có 8 dì làm việc tại đây, phục vụ dọn dẹp, sổ sách, bán quán nước cho nhà thờ. Tôi xin chụp hình các dì nói rằng luật nhà dòng không cho chụp hình, tôi đành phải tuân thủ. Cà phê và bánh Croissant cho 6 người chỉ có 12 Euros. Sau đó chúng tôi đi vào gian chính nhà thờ phía dưới lúc đó du khách đã bắt đầu vào tấp nập.

Nhìn tổng quát nhà thờ có 3 phần: nhà thờ phía dưới (Crypt), nhà thờ chính và tháp chuông hình trụ vuông phía trên cùng là tượng Đức Mẹ Bồng Chúa Hài Đồng. Nhà thờ phía dưới là nơi đầu tiên du khách bước vào, nơi đây không trang trí nhiều, có bàn thờ chính và hai bậc thang dẫn lên nhà thờ trên. Khi chúng tôi đến đây thánh lễ đang cử hành nơi bàn thờ chính, vì số ghế có giới hạn nên có một người đàn ông Việt Nam đứng giữ trật tự không cho du khách vào vì đã hết chỗ. Tôi hỏi thăm anh, nhà thờ có linh mục Việt không? Anh ta cho biết dưới thành phố Marseille thì tuần nào cũng có thánh lễ tiếng Việt vì có cộng đoàn Việt Nam ở đó. Anh cũng là người tỵ nạn vượt biên từ thập niên 1980.

Ở gian phía trước nhà thờ dưới có tượng Đức Bà Bồng Chúa giống như trên tháp chuông nhưng kích thước nhỏ hơn. Kim Chi và Julian mua cho chúng tôi mỗi người một cây nến để thắp cùng hàng chục ngọn nến đang cháy trước tượng Đức Mẹ. Sau đó theo bậc thang chúng tôi lên nhà thờ chính phía bên trên.

Chánh điện nhà thờ bên trên trang hoàng bằng đá hoa cương sọc màu đỏ và trắng, trên vòm trang trí bằng những bức tranh cẩn đá màu Mosaics công phu và nghệ thuật với hình ảnh Đức Mẹ, các thánh, tàu thuyền, chim công và két, bảng khắc Luật của ông Moses, thuyền của ông Noah trong trận lụt Đại Hồng Thủy. Những bức tranh ghép đá này ngoài giá trị nghệ thuật còn có tính cách lịch sử vì được sáng tác cách nay hơn 100 năm.

Phần thứ ba là tháp chuông nhà thờ hình trụ vuông cao 41 mét (130 ft) có 4 tầng lầu với cửa sổ và ban công ra ngoài, tháp cũng được xây bằng đá trắng, xanh đường nét rất chi tiết. Bên trên là tượng Đức Mẹ đặt trên một bệ tháp tròn cao 12.5 mét (40 ft), riêng tượng Đức Mẹ Bồng Chúa cao 11.2 mét (36 ft) được đúc bằng đồng và mạ vàng (khoảng nửa ký vàng). Có thang dẫn lên tượng nhưng không mở cho công chúng lên xem vì lý do bảo tồn di tích.

LỊCH SỬ NHÀ THỜ NOTRE DAME DE LA GARDE

Thành phố Marseille có từ thời xa xưa cổ đại, ba bề được bao bọc bằng những dãy núi thấp chỉ có mặt phía Tây trống tiếp giáp với biển gọi là Vịnh Marseille. Ngọn núi phía Nam các nhà hàng hải ngày xưa thường dùng làm một điểm mốc (landmark) để xác định vị trí con thuyền của họ. Năm 1214 tu sĩ Pierre xây một nhà nguyện trên ngọn đồi La Garde để thờ kính Đức Mẹ Đồng Trinh đã phù hộ các ngư phủ đi đánh cá được bình yên. Năm 1302 vua vùng Naples là Charles II of Anjou (lúc đó cai trị luôn Marseille) ra lịnh thành lập hệ thống hải tiêu dọc theo duyên hải vùng Provence thì ngọn núi nơi nhà nguyện là một trong những địa điểm dựng tháp hiệu hải tiêu đó. Vào đầu thế kỷ 15 nhà nguyện lớn hơn được xây lên thay thế nhà nguyện nhỏ.

Qua thế kỷ 16 vào năm 1531 vua Pháp Francis I khi đi kinh lý vùng Marseille nhận thấy việc phòng thủ rất yếu ớt vì trước đó năm 1524 đã bị vua Charles III tấn công và suýt nữa chiếm được Marseille. Vua ra lịnh xây đồn thành lũy ngoài đảo If và đồn thứ nhì cạnh nhà thờ. Hiện nay di tích hai đồn nói trên vẫn còn, thành lũy Chateau d’If trở thành địa điểm du lịch trong khi đồn cạnh nhà thờ chỉ còn một góc tường thành lớn ở phía Nam. Hai thành lũy đó trong lịch sử đã chứng kiến nhiều trận đánh giữa các phe phái để chiếm đóng Marseille. Trong trận Đại Dịch Hạch năm 1720 đã làm chết hơn 100,000 người dân Marseille, giám mục Henri de Belsunce đã ba lần lên nhà thờ Notre Dame de la Garde để cầu nguyện xin Đức Mẹ phù hộ cho dân chúng thành phố được thoát cơn tai ách.

Trong cuộc Cách Mạng Pháp 1789 nhà thờ bị quân cách mạng chiếm giữ làm ngục thất giam các công hầu bá tước liên hệ tới hoàng gia vua Louis 16. Sau đó nhà thờ bị quốc hữu hóa và cho thuyền trưởng Joseph Escaramagne thuê làm dinh thự riêng nhưng ông này lại là người mộ đạo. Vào tháng Chín 1800 ông ta viết trong thư gởi Bộ Trưởng Chiến Tranh Lazare Carnot xin mở cửa lại nhà thờ. Cuối cùng nhà thờ mở cửa cho dân chúng vào thờ phượng vào ngày 4 Tháng Tư 1807. Ông ta cũng mua lại được tượng Đức Mẹ Bồng Chúa Hài Đồng và tay phải cầm bó hoa. Tượng được đặt tên là “Virgin of the bouquet” hiện được trưng bày ở nhà nguyện dưới nhà thờ. Từ đó nhà thờ trở nên nổi tiếng nhất là những nhà qúy tộc đến tạ ơn như công nương Caroline của Naples và đảo Sicily con vua Francis I, công chúa Marie Therese of France con vua Louis 16 lặn lội trèo lên nhà thờ trong ngày gió mạnh. Khách nổi tiếng khác là nhà văn Francois-René de Chateaubriand (1768 – 1848) cũng còn là một nhà chính trị, ngoại giao và sử gia.

Sau đó nhà thờ được lên kế hoạch xây mới và phải xin phép từ Bộ Trưởng Chiến Tranh và được chấp thuận năm 1852. Nhà thờ mới lớn hơn được xây trên nền nhà thờ cũ và quân đội sẽ rút khỏi cơ sở thành lũy bên cạnh nhà thờ. Nhà thờ hiện nay như ta thấy khởi công ngày 11-9-1853 nhưng gặp trở ngại thiếu hụt tài chánh vì đá dưới nền móng qúa cứng phải khoan đào rất khó. Công việc xây cất đình trệ, kéo dài cho đến năm 1867 mới xong tháp chuông và phần bệ dưới tượng Đức Mẹ. Tượng này do ba nhà vẽ kiểu ở Paris phát thảo và đưa xuống cho một ủy ban thuộc thành phố Marseille cho ý kiến. Ủy ban đồng ý bảng vẽ của Eugène-Louis Lequesne căn cứ theo sức nặng mà tháp chuông chịu đựng được và giá cả đúc tượng. Vật liệu được chọn là đồng và đúc theo phương pháp mới thời đó là “Galvanoplasty” (đúc không cần lửa). Tượng được đúc làm 4 phần rời nhau và đưa lên ráp hoàn thành vào ngày 24-9-1870. Tượng được mạ bằng 500 grams (18 oz) vàng vào năm 1897, sau đó tu bổ lại vào năm 1936, 1963 và 1989.

Hôm nay là một ngày gió rất mạnh, dân chúng Marseille gọi là gió “Mistral” thổi từ hướng Tây Bắc xuống những tỉnh miền Nam nước Pháp (gần Địa Trung Hải) vào mùa Đông mặc dù hôm nay đã vào Xuân. Đứng từ trên nhà thờ nhìn xuống thành phốMarseille quang cảnh phía dưới rất đẹp nhà cửa chi chít tường vàng ngói đỏ, phía Tây là biển xanh Địa Trung Hải với những đảo đá ngoài khơi. Phía Bắc là hải cảng với những chiếc du thuyền khổng lồ đang neo đậu trong bến cảng.